Niepokorna. Malarstwo i rzeźba Haliny Korn

NIEPOKORNA
MALARSTWO I RZEŹBA HALINY KORN


Wernisaż: 4 listopada (poniedziałek) 2024 godz. 17.30

Wystawa czynna: od 5 listopada 2024 do 28 lutego 2025

Organizator: Uniwersytet Mikołaja Kopernika,
Biblioteka Uniwersytecka, Towarzystwo Przyjaciół
Archiwum Emigracji

Autorzy wystawy: Kasia Moskała, Mirosław A. Supruniuk, Joanna Krasnodębska, Grażyna Kwaśnik, Julia Wójcik

Oprawa plastyczna wystawy: Sylwia Maślany

Opieka konserwatorska obrazów: Ewa Jabłońska

Współpraca: Ewa Jabłońska, Izabela Maćkowska

Po raz pierwszy w swojej 20-letniej historii, Muzeum Uniwersyteckie pokazuje wszystkie prace tej niezwykłej, nie dającej się zaszufladkować artystki. Nie lubiła, gdy przedstawiano ją jako "żonę swojego męża" - Marka Żuławskiego, gdyż walczyła o niezależność i usilnie budowała swoje artystyczne nazwisko. I choć była wykształconą śpiewaczką operową, pisarką i utalentowaną poliglotką, to sztuka stała się pasją i sensem jej życia. Pierwszych lekcji malarstwa udzielił jej Marek, który zobaczywszy talent żony, dał jej najważniejszą wskazówkę - aby nigdy nikogo nie naśladowała! Ta myśl, stała się dla niej mottem tak ważnym, że jej twórczość - pomimo wielu prób - wymyka się jakimkolwiek klasyfikacjom. Tytuł wystawy określa nie tylko pełen temperamentu i siły charakter artystki, ale także jej niezwykle szczerą twórczość malarską i rzeźbiarską.

Malarstwem zajęłam się dopiero w Londynie, po ślubie z malarzem Markiem Żuławskim, skuszona leżącą w zasięgu ręki paletą z pędzlami. Rok później, w 1948, miałam swoją pierwszą wystawę indywidualną w Mayor Gallery; drugą w 1952 roku w [londyńskiej] Beaux Arts Gallery, gdzie również pokazałam swoje rzeźby. Wystawiałam wraz z London Group, R. A. (Royal Academy) oraz uczestniczyłam w wielu wystawach zbiorowych w londyńskich i paryskich galeriach.

Uwielbiam malować, uwielbiam zapach oleju i terpentyny. Uwielbiam jaskrawe kolory — prawdopodobnie odziedziczyłam to po ojcu, który wszystko, co wpadło mu w ręce malował na czerwono, zielono i złoto.

Tematy do moich obrazów znajduję na każdym kroku; tematy chodzą za mną i czasami muszę je zapisywać w obawie, żeby ich nie zapomnieć. Nigdy nie szkicuję wprost z natury, tylko patrzę przenikliwie i rysuję z pamięci po powrocie do pracowni.

Uwielbiam wszystko co da się namalować: stąd kocham ludzkie istoty. Nie Ludzkość — bo tego niepodobna przedstawić. Ale można namalować uliczne bazary w Whitechapel. I, na Jowisza, jakże piękne są krągłe pośladki przekupek! Pokaz akrobacji w cyrku jest dla mnie równie dramatyczny jak ukrzyżowanie, a mozaika ludzkich twarzy u Lyonsa równie zachwycająca jak bukiet kwiatów. Pejzaż Kilburn High Road daje mi większego kopniaka niż najbardziej malownicza włoska sceneria.

Nie szukam ani piękna ani brzydoty. [...]

Niektórzy uważają, że moje malarstwo jest „odrobinę satyryczne”. Nic bardziej nie wyprowadza mnie z równowagi. Nigdy nie próbuję ukazywać komicznej strony życia, ponieważ jej nie dostrzegam. Być może nie mam poczucia humoru? A jeśli komuś twarze na moich obrazach wydają się zabawne — to jego własna wina.

Halina Korn, Gallery One, Londyn 1960

https://www.muzeum.umk.pl/sztuka_polska/halina-korn

20 LAT MUZEUM UNIWERSYTECKIEGO

20 LAT MUZEUM UNIWERSYTECKIEGO
ALE OBRAZKÓW ZNACZNIE WIĘCEJ...


Wernisaż: 12 grudnia (wtorek) 2023r godz. 12.00
z udziałem Andrzeja M. Borkowskiego, malarza, grafika z Wielkiej Brytanii

Wystawa czynna: od 13 grudnia do 28 czerwca 2024r.

Organizator: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Towarzystwo Przyjaciół Archiwum Emigracji, Stowarzyszenie Muzeów Uczelnianych

Autorzy wystawy: Kasia Moskała, Mirosław A. Supruniuk, Joanna Krasnodębska, Grażyna Kwaśnik, Izabela Maćkowska, Ewa Jabłońska

Oprawa plastyczna wystawy: Anna Szmeichel

Patronat: Tydzień Polski (Londyn), Association of Polish Artists in Great Britain (Londyn).


Wystawa na 20-lecie Muzeum Uniwersyteckiego prezentuje ponad 100 prac kilkudziesięciu artystów z kolekcji własnej, liczącej dziś ponad 25 tys. obiektów. Wstęp do ekspozycji stanowią obrazy na stałe wiszące na ścianach klatki schodowej prowadzącej do sal muzealnych: Stanisława Frenkla, Zygmunta Turkiewicza i Marka Żuławskiego. Główną część rocznicowej ekspozycji zajmuje ponad 30 prac Halimy Nałęcz, pokazywanych już kiedyś w Muzeum, a także w Wilnie i Londynie. W amfiladzie sal muzealnych prezentujemy najciekawsze i najcenniejsze oleje, tempery, gwasze, rzeźby, grafiki, rysunki i szkice: Jankiela Adlera (Niemcy, Anglia), Janiny Baranowskiej (Anglia), Ryszarda Bilana (Izrael, Francja), Mariana Bohusza-Szyszko (Anglia), Andrzeja M. Borkowskiego (Anglia), Konstantego Brandla (Francja), Józefa Czapskiego (Francja), Henryka Gotliba (Anglia), Józefa Hermana (Anglia), Witolda Kaczanowskiego (USA), Tadeusza Kopera (Anglia, Włochy), Adama Kossowskiego (Anglia), Mariana Kościałkowskiego (Anglia, Włochy), Mariana Kratochwila (Anglia), Hilarego Krzysztofiaka (Niemcy, USA), Mieczysława Janikowskiego (Francja), Jana Lebensteina (Francja), Janiny Luterek (Szwecja, Francja), Bronki Michałowskiej (Kanada), Meli Muter (Francja), Marka Oberlandera (Szwecja, Francja), Leona Piesowockiego (Anglia, Niemcy, Francja), Zdzisława Ruszkowskiego (Anglia), Stanisława Szukalskiego (USA), Franciszki Themerson (Anglia) i Aleksandra Wernera (Anglia).

Prezentując cenne skarby z własnej kolekcji, Muzeum Uniwersyteckie pamięta i dziękuję: Liane i Davidowi Aukinom, Ryszardowi Bilanowi, Andrzejowi M. Borkowskiemu, Anne Dockery, Wacławowi Iwaniukowi, Witoldowi Kaczanowskiemu, Paulinie Kępińskiej, Stefanii Kossowskiej, Andrzejowi Kościałkowskiemu, Jarosławowi Koźmińskiemu, Witoldowi Leitgeberowi, Wojciechowi Luterkowi, Bronce Michałowskiej, Halinie Milne, Krystynie Miłotworskiej, Halimie Nałęcz, Krystynie Oberlander, Leonowi Piesowockiemu, Jerzemu Pietrkiewiczowi, Romanowi Romanowiczowi, Cicely Saunders, Oldze Scherer, Aleksandrowi Wernerowi i Maryli Żuławskiej za dary, życzliwość, zaufanie i wspaniałomyślność. Bez ich pomocy obrazy te, rzeźby, grafiki i rysunki nie trafiłyby do Muzeum.

Jankiel Adler - malarz, grafik, scenograf i poeta. Urodził się w 1895 w Tuszynie koło Łodzi w rodzinie chasydzkich Żydów. W 1912 terminował w pracowni grawerskiej wuja w Belgradzie. W 1913 wyjechał do Niemiec. W latach 1916–1918 studiował pod kierownictwem prof. Gustawa Wiethüchtera w Szkole Rzemiosł Artystycznych (Kunstgewerbeschule) w Barmen (Wuppertal). Nawiązał wówczas pierwsze kontakty z Das Junge Rheinland, Novembergruppe i artystami niemieckiej orientacji ekspresjonistycznej. Zaprzyjaźnił się z Arturem Kaufmannem. Od 1918 do 1920 mieszkał w Łodzi, gdzie wspólnie z Mosze Brodersonem, Vincentem Braunerem, Henochem Barcińskim i Markiem Szwarcem założył grupę żydowskich malarzy i poetów Jung Jidysz. Uczestniczył w dwóch wystawach zorganizowanych przez Stowarzyszenie Artystów i Zwolenników Sztuk Pięknych w Łodzi i w grupowej wystawie Klubu Polskich Artystów w hotelu „Polonia” w Warszawie. Malował obrazy w nurcie ekspresjonizmu i symbolizmu. W 1920 roku powrócił do Niemiec. Współpracował z radykalnym pismem „Die Aktion”. Od 1921 do 1933 mieszkał w Düsseldorfie. Wykonał ilustracje do dwóch książek – Unter di fligl fun tojt Abrahama Zaka i Perln oifn bruk Mosze Brodersona. W Niemczech aktywnie uczestniczył w życiu artystycznym, m.in. w 1922 brał udział w kongresie „Unii postępowych międzynarodowych artystów”. Wystawiał swoje prace na I Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Düsseldorfie, na Międzynarodowej Wystawie Artystów Rewolucyjnych i podczas Wielkiej Berlińskiej Wystawy Sztuk Pięknych. W 1923 uczestniczył w berlińskiej wystawie Novembergruppe. W roku następnym wystawiał na I Powszechnej Wystawie Sztuki Niemieckiej w Związku Radzieckim. W 1925 wykonał malowidła ścienne w düsseldorfskim Planetarium, za które w roku następnym otrzymał pierwszą nagrodę. Od ok. 1925 malował monumentalne, statyczne, obwiedzione wyraźnym konturem postacie i grupy postaci. W 1928 otrzymał złoty medal za obraz Koty. W 1930 dzięki stypendium miasta Düsseldorfu wyjechał na Majorkę. W 1933 wraz z grupą lewicujących intelektualistów podpisał Drigender Appel i musiał opuścić hitlerowskie Niemcy, gdzie jego obrazy określono jako Entartete Kunst (sztuka zwyrodniała). W tym samym roku wystawiał na międzynarodowej wystawie sztuki współczesnej w Nowym Jorku zorganizowanej przez Collage Art Association. W latach 1933–1934 mieszkał w Paryżu. W malarstwie zwrócił się ku abstrakcji. W latach 1935–1937 przebywał w Polsce. Miał retrospektywną wystawę prac z lat 1920–1935 w Łodzi i Warszawie, wystawiał także w Salonie Plastyków ZPAP w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie. W 1935 dzięki pomocy Heleny i Szymona Surkusów sprowadził swoje obrazy do Polski. W 1936 zaprojektował scenografię do filmu w języku jidysz. Od 1937 przebywał w Paryżu, gdzie mieszkał do wybuchu II wojny światowej. W 1940 w wieku 45 lat, pomimo choroby serca wstąpił ochotniczo do polskiego wojska we Francji. Po klęsce wojsk francuskich pod Dunkierką wraz ze swym oddziałem artylerii został ewakuowany do Szkocji. W 1941 z przyczyn zdrowotnych został zdemobilizowany; osiedlił się w Glasgow i powrócił do malarstwa. W 1942 żył w kolonii artystów w Kirkcudbright, a od 1943 w Londynie. Przez cały okres wojny tworzył i wystawiał w Glasgow i Londynie. Zaprzyjaźnił się z Kurtem Schwittersem oraz Franciszką i Stefanem Themersonami. Po wojnie współpracował z wydawnictwem The Gaberbocchus. W latach 1946–1949 miał swoje wystawy w renomowanych galeriach w Brukseli, Londynie, Paryżu, Dublinie, Bristolu i Nowym Jorku. W 1951 prestiżowa New Burlington Gallery przygotowała wystawę pośmiertną malarza.
Zmarł w 1949 w Whitley Cottage k. Aldbourne.
Pokazywane prace są darem Liane i Davida Aukin

English version



Janina Baranowska - malarka. Urodziła się w 1925 w Grodnie. Ojciec, Józef Zbaraszewski był wojskowym. Po wybuchu II wojny światowej wraz z matką usiłowały przedostać się z Grodna do Warszawy przez zieloną granicę, ale zostały aresztowane i uwięzione w obozie w Zarębach Kościelnych. Kilka dni później zesłano je do Aktiubińska. W 1940 została deportowana do kołchozu w Dworańsku w Kazachstanie, dzięki pomocy siostry zimą 1941 została uwolniona i zamieszkały z matką w Aktiubińsku. Pracowała jako pomocnik stolarza. Wiosną 1942 przedostała się do Jangi-Julu w Uzbekistanie, gdzie zgłosiła się ochotniczo do Armii Polskiej. Z wojskiem przeszła Bliski Wschód. W Palestynie ukończyła kurs samochodowy, a następnie rozpoczęła naukę w polskiej szkole. Po przygotowaniu wielkanocnego Grobu Pańskiego została skierowana na naukę rysunku do Wlastimila Hofmana w Nazarecie, następnie razem z wojskiem znalazła się w Egipcie, gdzie ukończyła kurs łączności. W 1945 została ewakuowana do Wielkiej Brytanii, gdzie zamieszkała w Szkocji. Następnie przeniosła się do Edynburga, gdzie uczęszczała do gimnazjum i liceum w Dunalastair House. Po ukończeniu nauki w 1947 wyjechała do Londynu, gdzie rozpoczęła trzyletnie studia w Borough Polytechnic, malarstwa uczył ją syn polskich emigrantów David Bomberg. W latach 1951–1954 uczęszczała na wykłady Mariana Bohusza-Szyszko w Studium Malarstwa Sztalugowego Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie. Od 1955 przez rok uzupełniała wykształcenie w Putney School of Art. Należała do Women’s International Art Club, International Association of Art, National Society of Painters. Była jedyną kobietą w „Grupie 49”. W latach 1958–1991 była sekretarzem a następnie prezesem Zrzeszenia Plastyków Polskich w Wielkiej Brytanii. Członek National Society of Painters and Sculptors i Society of Catholic Artists. Przewodnicząca Sekcji Plastycznej i opiekunka galerii Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego w Londynie. Laureatka wielu nagród na wystawach i konkursach (m.in.: I nagroda za malarstwo Garby Prize – Londyn 1969, I nagroda w konkursie na witraż dla Stowarzyszenia Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii – projekt zrealizowano pod kierunkiem autorki w kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie w 1980 r.). Autorka książek: Contemporary Polish Artists in Great Britain (Londyn 1983), Forma i kolor (Londyn 1995). Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi i Odznaką Skarbu Narodowego RP. Poza malarstwem zajmowała się ceramiką i tworzeniem witraży. Do 1975 uprawiała malarstwo abstrakcyjne, następnie zainteresowała się malarstwem refleksyjnym, stanowiącym połączenie abstrakcji ekspresjonistycznej i sztuki figuratywnej. Dużą część swojej twórczości poświęciła malowaniu pejzaży i postaci ludzkich. Brała udział w licznych wystawach zbiorowych w Anglii, Francji i Niemczech, a także w wystawie „Jesteśmy” (1991). Miała ponad 30 wystaw indywidualnych. Prace Janiny Baranowskiej znajdują się w kolekcjach prywatnych i publicznych w Wielkiej Brytanii, Polsce, Australii, Belgii, Francji, Monako, Norwegii, Stanach Zjednoczonych, w Watykanie i Wenezueli. Stworzone przez artystkę witraże zdobią kościół św. Andrzeja Boboli w Londynie i Przenajświętszej Trójcy w Wolverhampton.
Zmarła w 2022 w Londynie.
Pokazywane prace są depozytem TPAE

English version



Ryszard Bilan – urodził się w 1946 w Krakowie, z którym związany nie jest, bo rodzina Bilanów, wraz z falą emigracji z Kresów Wschodnich, przemieściła się po wojnie na ziemie odzyskane – zamieszkali w Kłodzku. Tutaj artysta spędził swoje „szorstko – kolorowe” lata dzieciństwa. Mając zaledwie 4 lata stracił kontakt z matką, której psychika obciążona tragicznymi skutkami Szoah nie udźwignęła codziennego życia i reszta życia spędziła w szpitalu psychiatrycznym. Ojciec Bilana prowadził zakład tapicerski i dzięki dobrym zarobkom - także barowy tryb życia. Przyszły artysta wychowywał się sam. Czasem pomagał ojcu w pracowni, rzadko chodził do szkoły, czas spędzał na zabawie i codziennych wypadach do kina. Uciekał z domu, podróżował samotnie – pieszo, czasem pociągiem „na gapę”, poznawał świat, ludzi, doświadczał, głodował. W wieku 14 lat trafił do domu dziecka, jego wędrownicze życie ustabilizowało się, a opiekunowie placówki położyli nacisk na edukację. Dostrzeżono wówczas budzący się w nim talent artystyczny. Jako nastolatek podjął naukę w szkole zawodowej w Szczytnie, ucząc się obróbki szkła oraz kryształów. Tu poznał swego Mistrza Zbigniewa Horbowego, który uczył go rysunku i zachęcał do studiów plastycznych (w tamtym czasie bezskutecznie). Po otrzymaniu dyplomu szlifierza, został zatrudniony w hucie szkła. Zamieszkał w Domu Młodego Robotnika, gdzie ponownie musiał wykazać się siłą charakteru; odstawał od pijackiego towarzystwa robotników, nie pijąc, nie paląc i nie biorąc udziału w wulgarnych libacjach. Artysta często powtarza, że zawsze był odmieńcem. Rok 1968 przekreślił jego plany na przyszłość związaną ze studiowaniem ekonomii. Po raz pierwszy doświadczył upokorzeń i prześladowań ze względu na swoje żydowskie korzenie. Mając 22 lata musiał podjąć decyzję – czy zostać w kraju i pozwolić na dalsze szykany i psychiczną przemoc, czy emigrować. Decydując się na opuszczenie Polski zmuszony został przyjąć paszport wyjazdowy i zgodzić się na utratę obywatelstwa. W 1969 z ówczesną partnerką wyjechali do Wiednia, a stamtąd do Izraela, gdzie mieli szansę na pomoc państwa. Los uśmiechnął się do Bilana, w Izraelu otrzymał mieszkanie i choć nie znał języka, rozpoczął studia z grafiki użytkowej na Bezalel Academy of Arts and Design w Jerozolimie. Po wojnie Jom Kippur (1974), w której brał udział, otrzymał propozycję stypendium w Berlinie lub w Paryżu. Wybrał Paryż, w którym zamieszkał; rozpoczął też studia na politechnice, by polepszyć sytuację materialną. Równolegle pracował jako rysownik przy filmach animowanych, a także jako projektant w przemyśle szklarskim. W 1976 stworzył ilustracje do książki pt. Wielbłąd krótkowidz, oraz do cyklu wierszy Andre Coryelle’a, projektował też okładki. Sztuka nie dawała szansy na godziwe życie emigranta w Paryżu; otworzył firmę remontowo-budowlaną, pracując także jako technik przy budowie laboratoriów elektrotechnicznych. Kiedy przeszedł na emeryturę, zajął się wyłącznie sztuką.

Po wielu latach nieobecności, do Polski wrócił w 1986, trzy lata później zaczął pisać autobiografię pt. „Ejruw”, wydaną w Warszawie w 1995 w niewielkim nakładzie i praktycznie niedostępną. Ryszard Bilan jest laureatem wielu prestiżowych nagród – w 1971 otrzymał nagrodę Amerykańsko-Izraelskiej Fundacji Kulturalnej; w 1976 zdobył I nagrodę za twórczość graficzną w Orly we Francji; 1976 paryska galeria Du Haut-Pave przyznała mu nagrodę honorową; w 1988 otrzymał pierwszą nagrodę za drzeworyty na konkursie w Elancourt we Francji; w 1991 uzyskał pierwszą nagrodę za twórczość graficzną od Miasta Łodzi. Dzieła Ryszarda Bilana wystawiane były na ponad 50 wystawach, w tym przeszło 30 indywidualnych i 20 zbiorowych m.in. we Francji, Izraelu, Polsce, Szwajcarii i USA.
Pokazywane prace są darem artysty

English version



Marian Bohusz-Szyszko - malarz, rysownik, pisarz i pedagog. Urodził się w 1901 w Trokiennikach na Wileńszczyźnie. W 1921 roku rozpoczął studia na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie u Ferdynanda Ruszczyca i Mieczysława Kotarbińskiego, by po trzech latach przenieść się do krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie uczył się w pracowniach Władysława Jarockiego, Józefa Mechoffera, Felicjana S. Kowarskigo i Xawerego Dunikowskiego, uzyskując w 1927 roku dyplom z malarstwa. W latach 1930–1935 studiował jako wolny słuchacz w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Prócz dyplomu z malarstwa i rysunku zdał również egzaminy zezwalające na nauczanie w szkołach średnich. Jednocześnie studiował matematykę. Do roku 1939 pracował jako nauczyciel rysunku na Polesiu, a później w Wejherowie i Gdańsku. Jako ochotnik, walczył w kampanii wrześniowej na Oksywiu, a po kapitulacji dostał się do Oflagu w Lubece w Niemczech. W obozie miał wykłady na temat sztuki. Po uwolnieniu wstąpił do 2. Korpusu i został kierownikiem Sekcji Plastycznej Wydziału Kultury i Sztuki. W Cecchignoli pod Rzymem utworzył Szkołę Malarską dla żołnierzy-artystów, organizując im wystawy i pisząc do prasy polskiej we Włoszech. W listopadzie 1946 roku „Włoska Szkoła Malarska” z całym zespołem studentów przeniesiona została do Wielkiej Brytanii, a po dwóch latach przemianowana na Studium Malarstwa Sztalugowego i Grafiki Użytkowej z siedzibą w Londynie. W 1950 Studium przeszło pod opiekę Społeczności Akademickiej USB w Londynie, a później pod kuratele Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie jako jego wydział. Został wtedy dziekanem wydziału. Wykształcił ponad stu artystów. Był jednym z najbardziej znanych malarzy wśród Polaków w Londynie. Malował głównie portrety oraz obrazy o tematyce religijnej. Po 1963 roku wykonał serię prac dla kaplicy Hospicjum św. Krzysztofa w Londynie oraz kościołów a Anglii. Charakterystyczna dla jego twórczości forma abstrakcyjna służyła mu często do wyrażania metafizycznych treści. W półabstrakcyjnych kompozycjach religijnych, postacie Chrystusa i Apostołów pozbawione są ludzkich cielesnych form, które zostały zastąpione koncepcją świetlistych kolorowych plam, czysto malarskich.

Pisał artykuły (m.in. do „Wiadomości”, „Kultury”, „Orła Białego”, „Życia”), zebrane w książce O sztuce (1982). Był członkiem seniorem „Grupy 49”, jednym z inicjatorów powstania Zrzeszenia Plastyków Polskich w Wielkiej Brytanii i honorowym jego prezesem, oraz członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. W latach 1934–1939 miał w Polsce około 20 wystaw indywidualnych, a po wojnie ponad 30 w Rzymie, Florencji, Londynie, Hamburgu, Monachium, Paryżu, Gdańsku (1981) oraz Warszawie („Jesteśmy”, 1991). Zmarł w 1995 w Londynie.
Pokazywane prace są darem Cicely Saunders, Haliny Milne oraz Halimy Nałęcz

English version



Andrzej Maria Borkowski - grafik, performer i krytyk sztuki. Urodził się w 1949 w Warszawie. Studiował historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim (dyplom w 1975) i Courtauld Institute of Art – University of London (1987–1988) oraz grafikę artystyczną w London School of Printing (1996–1997). Współzałożyciel i członek parateatralnej grupy „Akademia Ruchu” (1973–1981). W 1976 wyjechał na rok do Wielkiej Brytanii na zaproszenie brytyjskiej grupy teatru eksperymentalnego „Triple Action Theatre”. Po powrocie wykładał historię sztuki na Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku (1977–1982). Ponownie wyjechał do Wielkiej Brytanii w 1982 roku. Współzałożyciel grupy młodych brytyjskich artystów pochodzenia polskiego „Bigos” (1985). Na zamówienie Festiwalu Sztuki miasta Antwerpii reżyserował operę Zeige Deine Wunde, współpracując z belgijskim kompozytorem Ervinem Eysackers’em (1991). W latach 1998-2017 wykładowca w School of Art and Comunication, University of Brighton. Członek APA (Association of Polish Artists in Great Britain), AICA (Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Artystycznych) i Equity (Stowarzyszenia Aktorów Brytyjskich). Wieloletni stały współpracownik (krytyka artystyczna) londyńskiego „Tygodnia Polskiego” i polskiej sekcji BBC. W latach 1995–2014 publikował felietony dotyczące krytyki sztuki w warszawskim miesięcznika „Art & Business”. Na Międzynarodowym Spotkaniu Artystów w Cardiff zaprezentował instalację „Yonder Lines” (1995). W latach 1986–1997 wystawiał głównie z grupą „Bigos” w Anglii, po roku 1997 prezentował swoje prace na wystawach zbiorowych, m.in. na konkursowej wystawie artystów cudzoziemców tworzących w Londynie „Fish out of Water” i „Salonie graficznym” w londyńskiej Curven Gallery oraz Contemporary Print Fair w londyńskiej Barbican Gallery. Od połowy lat 90. uczestniczy w dorocznych salonach Zrzeszenia Plastyków Polskich w Wielkiej Brytanii.
Pokazywane prace są darem artysty

English version



Konstanty Brandel - urodził się w 1883 w Warszawie, jako syn Józefa, urzędnika Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Anieli z Karnkowskich. Uczył się prywatnie w domu oraz w progimnazjum; maturę zdał w gimnazjum filologicznym na Pradze. W 1900 rozpoczął studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych; studiował rysunek u Józefa Unierzyskiego – zięcia Jana Matejki, i u Leona Wyczółkowskiego, a malarstwo u Jana Stanisławskiego i Józefa Mehoffera. W 1902 i 1903 uzyskał srebrny medal ASP za rysunek i malarstwo. W 1903 wyjechał do Paryża, nie znał języka francuskiego, mieszkał w atelier na Boulevard Raspail. Był samotnikiem, nie lgnął do Polaków ani też do paryskiej bohemy. Przyjaźnił się z wąską grupą artystów – O. Boznańską, F. Frankowską, H. Ciechanowską, T. Makowskim, K. Mondralem, F. Prochaską, A. Ozenfant, J. Buhot, C. Serveau i F. Cacan. Po przyjeździe do Paryża zapisał się do Akademii Vitti; zmieniał środowiska i nauczycieli; po akademii przyszedł klub „La Palette”, gdzie pozostawał pod wpływem J. E. Blanche. Malował oleje, akwarele, gwasze – wiele portretów na zamówienie. Eksperymentował również z ceramiką. Łatwość malowania nie dawała mu satysfakcji, więc zajął się grafiką. Akwarelą malował jednak w dalszym ciągu - w 1909-1940 wykonał ponad 70 prac w tej technice oraz setki szkiców z podróży po Polsce, Włoszech, Francji i Brazylii. W 1907 zapisał się do Ecole Nationale et Speciale des Beaux-Arts, by studiować drzeworyt. Akwaforty uczył się samodzielnie z podręcznika oraz przez podpatrywanie starych mistrzów w Luwrze. Upodobał sobie akwafortę, akwatintę, mezzotintę i suchą igłę. W latach 1920./30., krótko i na zamówienie, zajmował się również drzeworytem. Drzeworyty Brandla zdobiły druki Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki w Paryżu: książki, czasopisma i druki reklamowe. Artysta współpracował również z wydawcami francuskimi, w tym głównie z wydawnictwem Le Livre Moderne Illustre oraz czasopismem prawniczym „La France Judiciare”. W latach 1917-1935 Konstanty Brandel wyciął w drewnie ponad sto drzeworytów. Po II WŚ, z powodu doświadczeń i strat wojennych, zarzucił grafikę i wrócił do malarstwa i rysunku. Wystaw indywidualnych miał Brandel niewiele, zaledwie kilkanaście m.in. w Genewie, Poznaniu, Rio de Janerio, Warszawie, Londynie, Nogent sur Marne i w Paryżu. Wystaw zbiorowych, w których wziął udział było jednak ponad 130, w niemal całej Europie, Stanach Zjednoczonych i Brazylii. Otrzymał medal paryskiej Exposition des Arts Decoratifs (1925) za projekty ośmiu witraży dla kościoła w Transloy; Grand Prix na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu (1937) oraz tytuł prezesa honorowego Związku Polskich Artystów Grafików uzyskany tuż przed wojną. Brandel do Polski nigdy nie przyjechał, z obawy, że nie posiadając francuskiego obywatelstwa, a jedynie uchodźczy travel document, będzie miał kłopoty z powrotem do Paryża. Z instytucjami emigracyjnymi miał znikome kontakty, choć w 1960 otrzymał Nagrodę Plastyczną paryskiej „Kultury”. W kilka lat po śmierci malarza, Czapski napisał, że Brandel był w Paryżu wśród artystów powszechnie znany i zawsze mówiono o nim, że żyje na granicy wielkiego niedostatku. Dodał jednak, że Brandel nie tylko na swój los nie narzekał, ale zdawało się, że ten stan uważał za jedyny właściwy dla malarza.

Prace graficzne Brandla znajdują się w Bibliotheque Nationale w Paryżu, Neue Pinakothek w Monachium, Muzeum Watykańskim, British Museum w Londynie oraz zbiorach publicznych w Wiedniu, Genewie, Brukseli, Nowym Jorku. Kierowany upartą myślą, by wszystko, co stworzył mogło po jego śmierci wrócić do Polski, nawet w najtrudniejszych warunkach materialnych niechętnie sprzedawał swoje obrazy i grafiki. Ostatnie dziesięć lat życia Konstanty Brandel spędził bez trosk w podparyskim Domu Opieki dla Malarzy i Rzeźbiarzy, do którego, dzięki pomocy przyjaciół Francuzów, trafił jako jedyny obcokrajowiec. W tym czasie, prawie już nie tworzył, lecz intensywnie poprawiał wcześniejsze prace malarskie. Zmarł w szpitalu Świętego Antoniego w Paryżu 5 listopada 1970. Dwa lata później urnę z prochami złożono w grobie ojca na warszawskich Powązkach. Krótko po śmierci Brandla, siostrzeniec - Witold Leitgeber, realizując ostatnią wolę malarza, przekazał większą część spuścizny artystycznej do Polski. Wśród obdarowanych instytucji znalazły się: Muzeum Narodowe w Warszawie, muzea państwowe w Krakowie, Poznaniu i Toruniu oraz gabinety rycin na Uniwersytecie Warszawskim i w Ossolineum. W 1978 Muzeum Narodowe urządziło pośmiertną wystawę twórczości artystycznej Konstantego Brandla, eksponując w siedmiu salach część z ponad 3 tysięcy otrzymanych w darze obrazów olejnych, akwarel, gwaszów, rysunków i grafik, wydając przy tej okazji obszerny katalog rejestrujący wszystkie prace.

English version



Józef Czapski – malarz, pisarz, eseista, krytyk, współzałożyciel paryskiej „Kultury”. Urodził się w 1896 (w Pradze) w arystokratycznej rodzinie jako syn Jerzego Hutten-Czapskiego oraz Józefy Leopoldyny z domu Thun-Hohenstein. Jego życiorys łączy losy artysty i świadka epoki. W 1918 Czapski wstąpił do klasy Stanisława Lentza w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Przerwał studia, aby na polecenie władz wojskowych udać się do Rosji, gdzie miał odszukać oficerów swojego pułku, którzy zaginęli bez wieści. Podczas tego pobytu zawarł bliską znajomość z Dymitrem Mereżkowskim pod wpływem którego malarz zrezygnował z pacyfistycznych ideałów i wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, za co został odznaczony Orderem Virtuti Militari. Po wojnie studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jego nauczycielami byli m.in. Wojciech Weiss i Józef Pankiewicz. W 1924 grupa uczniów Pankiewicza (m.in. Jan Cybis, Artur Nacht-Samborski i Piotr Potworowski) wyjechała do Paryża. Od tego czasu grupa była znana jako Komitet Paryski (skrót K.P. ozn. Kapistów). Pobyt we Francji rozpoczęły gruntowne studia muzealne dawnego malarstwa. Kapistów zafascynowała twórczość Paula Cézanne'a (Czapski poświęcił mu później jeden z najważniejszych swoich esejów pt." O Cézannie i świadomości malarskiej", 1937). W 1931 Czapski wrócił do Warszawy. Wystawiał razem z kapistami i pisał pierwsze krytyki, wydał monografię twórczości Pankiewicza. Zgodnie z założeniami kapistów przejął przekonanie, że powierzchnia obrazu jest miejscem transpozycji natury, transpozycji dokonywanej za pomocą środków plastycznych, z wyeksponowaną rolą czystego koloru na czele. Od lat 1930. malował w tej konwencji martwe natury, wnętrza, portrety, sceny plenerowe. W 1939 został zmobilizowany do wojska. Potem znalazł się w niewoli sowieckiej. Po uwolnieniu i wstąpieniu do armii generała Władysława Andersa otrzymał ponownie misję wojskową: polecono mu zbadanie losów polskich oficerów, którzy, jak się miało okazać, zostali uwięzieni przez NKWD i zamordowani. Wstrząsającą relację ze swoich poszukiwań zdał najpierw we Wspomnieniach starobielskich (1945), a następnie w książce Na nieludzkiej ziemi (1949). Z armią Andersa przemierzył szlak bojowy, aż dotarł do Bagdadu. W 1945 przybył do Rzymu, a w 1946 osiadł we Francji, gdzie związał się ze środowiskiem Instytutu Literackiego. Wraz z Jerzym Giedroyciem i Gustawem Herlingiem-Grudzińskim współuczestniczył w jego zakładaniu (zamieszkał w podparyskiej siedzibie redakcji w Maisons-Laffitte). W ciągu następnych dziesięcioleci bywał komentatorem politycznym na łamach miesięcznika "Kultura". Publikował tam stale eseje o sztuce i fragmenty sławnych dzienników, które prowadził od czasów wojny. „Dzienniki” – stanowią prywatną kronikę życia Czapskiego, ogłoszone we fragmentach drukiem i pozostałe rękopisy (znajdują się w całości w Muzeum Narodowym w Krakowie), wzbogacone przez artystę licznymi rysunkami i szkicami, przysporzyły mu sławy nie mniejszej, niż bogata biografia i – mająca swoich oddanych admiratorów i kolekcjonerów (najpoważniejszym jest Richard Aeschlimann w Szwajcarii) - sztuka. Mieszkając we Francji, należąc do środowiska osiadłych tam polskich emigrantów wojennych, Czapski współpracował również z innymi pismami, m.in. londyńskimi "Wiadomościami" oraz francuskimi "Prévues". Aktywność publicystyczna wzmocniła jego wysoką pozycję autorytetu moralnego, za który uznany został zarówno przez czytelników na emigracji, jak w kraju. Po 1945 Czapski zajmował się równolegle malarstwem i pisarstwem (jego eseje były przede wszystkim poświęcone sztuce, ale nie wyłącznie – z wnikliwością komentował też utwory literackie, w tym arcydzieło Marcela Prousta i prace Stanisława Brzozowskiego, napisał Tumult i widma, Patrząc, Czytając, Oko ). Dorobek malarski Czapskiego jest różnorodny i niekonsekwentny artystycznie. O jego niejednorodności zadecydowały rozmaite inspiracje, a temperament malarza od samego początku skłaniał go do przekraczania dogmatycznych zasad zaszczepionych kapistom przez Cybisa. Bliżsi stali mu się mistrzowie ekspresji (Chaim Soutine, Nicolas de Stäel), którzy kładli nacisk nie na samoistne wartości koloru, ale na jego wewnętrzną siłę. Dla jej wydobycia Czapski obrysowywał konturem plamy żywych, jaskrawych barw, wprowadzał dysonanse. Wyrazistość obrazów podkreślała też kompozycja, zwykle swobodna, otwarta, ze śmiałym kadrowaniem, a także deformacja: niezwykle swobodna, niekiedy wręcz groteskowa, będąca efektem skrótowego traktowania elementów, zwłaszcza postaci ludzkich. Po 1945 głównym motywem twórczości artysty był zwykły, szary, często stary i biedny człowiek, samotny w zgiełku wielkiego miasta. Na uwagę zasługują śmiałe układy kompozycyjne i dosadne zestawienia barwne, które zmieniają się zwłaszcza w ostatnich latach życia, kiedy artysta tracił wzrok. Ostatnie prace robią wrażenie malowanych pospiesznie, nieporadnych, ale stanowią wyraz żarliwej wiary w sztukę i artystycznej determinacji. Artysta zmarł w 1993 w Maisons-Laffitte we Francji. Po śmierci wydano wiele biografii Czapskiego, stale trwają badania nad jego niezwykłym życiem i twórczością.
Pokazywane prace są darem Wacława Iwaniuka

English version



Henryk Gotlib – polski artysta malarz, grafik i rzeźbiarz. Urodził się 10 stycznia 1890 w Krakowie, w mieszczańskiej rodzinie Karola i Matyldy z Tillesów. Ukończył gimnazjum w Krakowie. W latach 1908–1910 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierunkiem Wojciecha Weissa oraz Józefa Unierzyskiego. Swoje umiejętności artystyczne rozwijał następnie w Wiedniu w Kunstgewerbeschule (1910-1913) oraz w Monachium, gdzie od 1915 studiował w Akademii Sztuk Pięknych, w klasie rysunku Angela Janka. Pierwsze prace przedstawił na wystawie indywidualnej w 1918 roku w Warszawie. W tym samym roku Henryk Gotlib zgłosił się jako ochotnik do armii austriackiej. W 1919r. opuścił Warszawę i udał się do Krakowa, gdzie związał się z awangardowym ruchem polskich Formistów, będących pod wpływem kubizmu, ekspresjonizmu, futuryzmu oraz sztuki ludowej. W 1920 roku wstąpił do Wojska Polskiego, gdzie służył w 6 pułku artylerii polowej. W kolejnych latach doskonalił swój warsztat artystyczny i do 1923 roku wystawiał prace wraz z Formistami, po czym opuścił ojczyznę.

W latach 1923–1929 mieszkał głównie we Francji, gdzie rozwijał się twórczo i uczestniczył w wielu wystawach malarstwa. W 1928 został członkiem Towarzystwa Artystów Polskich w Paryżu oraz wielu ugrupowań krajowych, między innymi Zrzeszenia Artystów Plastyków "Zwornik" oraz Grupy Krakowskiej. W 1930 powrócił do Polski i dołączył do tzw. Grupy Dziesięciu. Przez trzy lata uczył malarstwa i rysunku w Wolnej Szkole Malarstwa Ludwiki Mehofferowej. Wkrótce rozpoczął współpracę z awangardowym teatrem plastyków Cricot, działającym w Krakowie w latach 1933-1939 (prawdopodobnie był autorem nazwy tej nieformalnej grupy artystycznej). W latach 1933–1935 dużo podróżował, odwiedzając Włochy, Grecję i Hiszpanię, szukając inspiracji. W okresie 1935–1936 był redaktorem naczelnym miesięcznika „Głos Plastyków”, poświęconemu tematyce współczesnej sztuki. W tym czasie dał się poznać również jako krytyk sztuki poprzez swoje publikacje w „Wiadomościach Literackich”. Krótko przed wybuchem II wojny światowej odbył podróż do Kornwalii, skąd pochodziła jego żona. W zawierusze wojennej postanowił pozostać w Anglii, wiążąc się z otwartą dla emigrantów, artystyczną The London Group. W latach 1942–1945 był dyrektorem i wykładowcą Polish College of Art, powołanego przez polski rząd na uchodźstwie. W drugiej połowie lat czterdziestych stanął na czele School of Art w Hampstead, gdzie również nauczał. W 1945 roku miała miejsce pierwsza indywidualna wystawa prac Gotliba w Londynie. Na przełomie 1949/1950 roku przyjął stanowisko profesora w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1951 roku powrócił do Anglii i osiadł w South Godstone, w hrabstwie Surrey niedaleko Londynu, gdzie spędził ostatnie lata życia. Zmarł 30 grudnia 1966 roku.

Twórczość Henryka Gotliba charakteryzuje się bogatą, ciepłą paletą kolorów. Malował martwe natury, pejzaże, akty, portrety i sceny rodzajowe. Oprócz malarstwa zajmował się grafiką, rzeźbą oraz scenografią. Pisał o sztuce i ją popularyzował. Do jego najważniejszych publikacji należą książki: Polish Painting (Londyn 1942) oraz Wędrówki malarza (Warszawa, 1947).
Pokazywane prace są darem Anny Dockery oraz depozytem TPAE

English version



Józef Herman – urodził się w 1911 w Warszawie w żydowskiej rodzinie. Uczęszczał do warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych przez dwa lata, następnie krótko pracował jako grafik. W 1938 wyjechał do Brukseli uciekając przed narastającym antysemityzmem, został przedstawiony wielu wybitnym artystom pracującym wówczas w tym mieście. Po wybuchu II wojny światowej i niemieckiej inwazji na Belgię uciekł do Francji, a następnie do Wielkiej Brytanii. Początkowo mieszkał w Glasgow, gdzie poznał pochodzącego z Polski Jankela Adlera, a w latach 1940–1943 przyczynił się do niezwykłego wojennego renesansu artystycznego w mieście. Następnie przeniósł się do Londynu, gdzie spotkał wielu innych europejskich emigrantów, takich jak Węgier Michael Peto, z którym się zaprzyjaźnił. Kiedy po wojnie Peto postanowił zająć się fotografią, Józef Herman zachęcił go do nowego przedsięwzięcia i wsparł jego postępy jako fotoreportera. W 1942 Herman dowiedział się za pośrednictwem Czerwonego Krzyża, że cała jego rodzina zginęła w warszawskim getcie. W 1943 roku zorganizował swoją pierwszą wystawę w Londynie z L.S. Lowrym. Własny styl Hermana był odważny i charakterystyczny, charakteryzował się mocnymi kształtami i minimalnymi detalami.

Herman przedstawiał studium ludzi pracy jako przedmiotów swojej sztuki, byli to zbieracze winogron, rybacy, a przede wszystkim górnicy. Ten ostatni motyw stał się szczególnie interesujący dla Hermana w ciągu jedenastu lat, kiedy mieszkał w Ystradgynlais, osadzie górniczej w Południowej Walii. Mieszkał tam od 1944, szybko stał się częścią lokalnej społeczności, gdzie czule nazywano go Joe Bach (Mały Joe). Wśród jego twórczych współpracowników i przyjaciół w Walii był artysta Will Roberts, który mieszkał w Neath. Gdy w 1951 otrzymał zlecenie namalowania muralu na Festiwal Wielkiej Brytanii, postanowił jego tematem pracy uczynić górników. Jego praca Górnicy (1951) ukazywała sześciu mężczyzn odpoczywających na ziemi po pracy. Herman powiedział: „Myślę, że to jedna z moich kluczowych prac, najważniejsza z tych, jakie zrobiłem w Walii". Mural znajduje się w stałej ekspozycji Glynn Vivian Art Gallery, która jest powiązana ze Swansea Museum.

Niektóre prace Hermana zostały zebrane przez siostry Davies, brytyjskie mecenaski sztuki i kolekcjonerki w Walii w ramach ich XX-wiecznych zbiorów. Przekazały kolekcję 260 dzieł, szczególnie impresjonistycznych i postimpresjonistycznych obrazów i rzeźb, do Muzeum Narodowego Walii w połowie XX wieku, znacznie poszerzając ich kolekcję.

W 1955 Herman opuszczał Walię, spowodowane to było faktem, że wilgotność klimatu wpłynęła negatywnie na jego zdrowie. Wyjechał na krótko do Hiszpanii, a następnie powrócił do Wielkiej Brytanii i zamieszkał w Londynie. Mimo to zdobył złoty medal na National Eisteddfod w Walii w 1962. Pod koniec 1955 przeprowadził się do Suffolk ze swoją partnerką Nini Ettlinger, którą poślubił w 1961. Tragiczna śmierć ich małej córki skłoniła ich do wyprowadzki, w 1972 Herman zamieszkał w domu w zachodnim Londynie. W 1981 Herman otrzymał Order Imperium Brytyjskiego IV klasy (OBE) za zasługi dla sztuki brytyjskiej i został wybrany do Royal Academy of Arts w 1990. Zmarł w lutym 2000. W 2004 w Ystradgynlais założono Fundację Józefa Hermana, aby uhonorować artystę i jego dziedzictwo oraz zachęcić do studiowania jego pracy, a także inicjatyw artystycznych w Południowej Walii. W 2010 została wystawiona sztuka Michaela Watersa The Secret of Belonging o Józefie Hermanie i latach spędzonych przez niego w Ystradgynlais, została wyprodukowana przez National Theatre Wales. Sztuka zawierała współczesną muzykę ludową Swansea Andy'ego Jonesa, kompozytora Andy'ego Jonesa, a wykonała ją Antic Theatre. Najpierw wystąpili w Swansea, a następnie wzięli udział w trasie po Południowej Walii w kwietniu i maju 2010.
Prace są darem Halimy Nałęcz i depozytem TPAE.

English version



Wit Leszek Kaczanowski (Witold-K) - grafik, malarz, rzeźbiarz, fotograf, aktor. Urodził się w 1932 w Warszawie. Studiował na Wydziale Grafiki ASP w Warszawie; był uczniem Wojciecha Fangora i Henryka Tomaszewskiego. Po studiach na Akademii Sztuk Pięknych projektował plakaty, tworzył m.in. grafiki dla magazynu „Świat”, ilustrował opowiadania Stanisława Dygata, malował dekoracje ścienne, w tym oświetlenie sufitowe w teatrze Domu Kultury w Oświęcimiu, malował obrazy. Uczestniczył w licznych wystawach zbiorowych, m.in. wystawie Młodej Plastyki w Warszawie (1956). Pierwszą indywidualną wystawę miał w 1960 roku w Klubie Aktorskim SPATiF w Warszawie. W tych wczesnych obrazach nawiązywał do Pabla Picassa, Henry'ego Moore'a, Tadeusza Makowskiego. W 1964 roku wyjechał na stypendium do Paryża. Uczył się, malował. Poznał Pablo Picasso, który namalował portret Witolda-K. Otrzymał w Paryżu nagrodę Kongresu Wolności Kultury (1965) i w 1966 roku miał swoją pierwszą zagraniczną wystawę w Galerie 3+2 w Paryżu. Pokazał „postacie”, opisane przez Jacques’a Preverta jako „ludzie udręczeni miłością w ulotnej ciszy i natrętnym hałasie codzienności. Rok później wziął udział w 2. Biennale Azuréenne w Cannes. W 1968 roku Kaczanowski wyjechał do Nowego Jorku. Po wyjeździe zaprezentował abstrakcje na międzynarodowej wystawie grafiki w Galerii La Boetie u boku takich osobistości jak: Alexander Calder, Marc Chagall, Alberto Giacometti, Henri Matisse, Joan Miró i Pablo Picasso. W USA zaprzyjaźnił się z Romanem Polańskim, Wojciechem Frykowskim i Krzysztofem Komedą. W 1969 otworzył własne studio w Beverly Hills. Pierwszą retrospektywę miał w Otis Art Institute w Los Angeles (1973). Mieszkał i pracował w Santa Fe (Nowy Meksyk) i Houston (Teksas), by w 1980 roku osiąść w Denver. Miał tam wystawę w Gallery Arte (1988). Jego twórczość obejmuje malarstwo sztalugowe, ścienne, rzeźbę, grafikę oraz fotografię. Projektował scenografię i kostiumy do baletu i teatru. Miał też przygodę z aktorstwem w filmie Pora umierać. Witold-K jest także autorem plafonu w sali teatralnej Oświęcimskiego Centrum Kultury (1961) oraz kompozycji plastycznej przed budynkiem Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Houston (1975). Kaczanowski jako pierwszy Polak miał retrospektywę w najstarszym domu aukcyjnym w Amsterdamie – Sotheby's (2007). Jubileuszowa ekspozycja z okazji 60-lecia twórczości artysty obejmowała aż 163 prace. Typowym elementem kompozycji jego obrazów są niewielkie postacie ludzkie zawieszone w niezdefiniowanej przestrzeni. Sylwetki te pozostają anonimowe i zagubione, stają się dowodem samotności i wyobcowania, idealnie odzwierciedlając kondycję człowieka w nowoczesności.
Pokazywane prace są darem artysty.

English version



Tadeusz Koper, rzeźbiarz. Urodził się w 1913 we Lwowie. W latach 1931–1936 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie uzyskał dyplom z rzeźby u Xawerego Dunikowskiego, a następnie w La Grande Chaumière w Paryżu (1938–1939). Po wybuchu II wojny światowej wstąpił do Szkoły Podchorążych w Coëtquidan we Francji. Służbę wojskową odbył w Szkocji. W 1940 osiadł w Londynie. Po wojnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Przez krótki okres był asystentem Augusta Zamoyskiego w założonej przez niego szkole rzeźbiarskiej w Brazylii. W 1949 otrzymał stypendium rządu brytyjskiego i przyjął obywatelstwo brytyjskie. Przeprowadził się do Carrary (1968), gdzie mieszkał i pracował aż do śmierci, rzeźbiąc głównie w marmurze, wykorzystując wiele odmian tego kamienia. Forma rzeźb artysty, aczkolwiek w założeniu figuratywna to jednak poprzez bardzo syntetyczne potraktowanie, graniczy z abstrakcją. Wypolerowane powierzchnie nadają tym pracom znamiona klasycznej doskonałości. Artysta znakomicie łączy pierwiastki energii z głębią odczucia bryły. Od 1941 uczestniczył w wielu wystawach zbiorowych w Wielkiej Brytanii, Holandii, Włoszech, Szwajcarii. Miał ok. 10 wystaw indywidualnych m.in. w Thos Agnew and Sons Ltd (Londyn 1942), Galerie B.V. d’Eendt (Amsterdam 1968), Galerii Grabowskiego (Londyn 1969), Galerie Lopes (Zurych 1982, 1987). Uczestnik warszawskiej wystawy „Jesteśmy” (1991). Laureat I nagrody na wystawach: Allied Artists (Glasgow 1942), Biennale w Château de la Sarraz (Lozanna 1963) i Biennale Internationale di Scultura (Carrara 1967). Prace artysty znajdują się w zbiorach muzealnych i kolekcjach prywatnych w Anglii, Polsce, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Brazylii, Hiszpanii, Francji, Włoszech i Szwajcarii. Zmarł w 1995 w Carrarze.
Pokazywane prace są darem Renaty Sapieżyny.

English version



Adam Kossowski - malarz, rzeźbiarz i pisarz. Urodził się w 1905 w Nowym Sączu. Studiował architekturę na Politechnice Warszawskiej (1923–1925), a później malarstwo w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u Wojciecha Weissa (1925–1928) i Felicjana Szczęsnego Kowarskiego (1928–1929). W 1929 przeniósł się do Warszawy, gdzie po ukończeniu studiów został asystentem Kowarskiego na wydziale malarstwa ściennego w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Brał udział w renowacji Wawelu (1928–1929, 1931), Zamku Królewskiego w Warszawie oraz przy rekonstrukcji „Wieczerzy Pańskiej” w klasztorze jasnogórskim. Przed 1939 realizował m.in. polichromię w kościele w Woli Okrzejskiej pod Garwolinem oraz projekt baru dla pasażerów pierwszej klasy w budynku nowego Dworca Głównego w Warszawie. Był członkiem założycielem grupy „Pryzmat” (1933) i uczestnikiem wszystkich jej wystaw. W listopadzie 1937 otrzymał dziewięciomiesięczne stypendium państwowe i wyjechał do Włoch. W Rzymie studiował malarstwo ścienne – specjalnie fresk i technikę sgraffito. Po powrocie ożenił się ze Stefanią Szurlejówną, dziennikarką i pisarką, późniejszą redaktorką londyńskich „Wiadomości” (1938). We wrześniu 1939 zatrzymany przez wojska sowieckie przy próbie przekroczenia granicy rumuńskiej. Przetrzymywany w więzieniach w Skolem (Karpaty Wschodnie) i Charkowie, następnie zesłany do łagru nad Peczorą. Zwolniony w następstwie układu Sikorski–Majski, przeszedł wraz z wojskiem polskim szlak przez Persję, Syrię, Palestynę i Egipt, by w 1942 dotrzeć do Szkocji. W Londynie pracował dla Ministerstwa Informacji Rządu RP na Wygnaniu robiąc na zamówienie serię gwaszy (opublikowanych w czasopiśmie „Mosaic”, 1975) dokumentujących więzienia i łagry stalinowskie. Rozpoczął współpracę z emigracyjnymi czasopismami (m.in.: „Nową Polską”, „Polską Walczącą” i „Wiadomościami”) oraz wydawnictwami (m.in. Orbisem, Veritasem), ilustrując i pisząc artykuły o sztuce. Nagroda za obraz „Święta Weronika” na międzynarodowym konkursie sztuki religijnej w Londynie (1944) wprowadziła go w świat angielskiej sztuki katolickiej. Był jedynym artystą projektującym i realizującym dekoracje kaplic, budynków klasztornych i dziedzińców w odbudowanym średniowiecznym opactwie karmelitów w Aylesford (1950–1972). Wykonał ponad 80 ceramicznych płaskorzeźb wielkich rozmiarów, ponad 20 obrazów olejnych i temperowych, relikwiarz św. Szymona Stocka, polichromie oraz witraże. Do dzieł sztuki religijnej należą m.in.: Stacje Drogi Krzyżowej w katedrze w Cardiff i kościele św. Ambrożego w Liverpoolu, wielki tympanon „Sąd Ostateczny” w kościele w Layland, tympanon „Św. Tomasz Becket” w kościele św. Tomasza w Rainham, sgraffito „Apokalipsa św. Jana” w kaplicy Queen Mary College uniwersytetu londyńskiego oraz liczne Stacje Różańcowe. Poza tym jest autorem wielu prac o charakterze świeckim w tym płaskorzeźby ceramicznej przedstawiającej historię Old Kent Road od czasów rzymskich do współczesnych na ścianie biblioteki publicznej w londyńskiej dzielnicy Camberwell. Wystawiał rzadko: pierwsza wystawa w Londynie (1943) była malarskim pamiętnikiem łagrów; kolejne wystawy (1945, 1947, 1949, 1950, 1955) poświęcone były głównie sztuce religijnej. Laureat nagrody im. Alfreda Jurzykowskiego (1970); odznaczony Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta (1980). Prace artysty znajdują się w ponad 30 miejscach w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Polsce m.in. w Victoria & Albert Museum (Londyn), Muzeum Archidiecezji Warszawskiej i Archiwum Emigracji (Toruń). Zmarł w 1986 w Londynie.
Pokazywane prace są darem Stefanii Kossowskiej

English version



Marian Kościałkowski – prace z reguły podpisywał jako Marian Kościałkowski lub pseudonimami: J. Marian, Jan Marian, Marian, Marian Kruszyński (nazwisko żony) lub Marian Pouillet (nazwisko matki Francuzki - Marguerite Pouillet), a także Marek Hardy – urodził się 1 lipca 1914 w Wilnie. Tam ukończył gimnazjum w 1932, a w grudniu tego roku, dzięki pomocy rodziny matki, podjął studia malarskie w paryskiej École Nationale Supérieure des Beaux Arts. Był tam jednak krótko, bo niespełna rok, po czym wrócił do Polski i złożył dokumenty na Wydział Prawa i Nauk Społecznych USB. Po roku przerwał jednak studia; zaliczył szkolenie wojskowe, a 28 września 1936 roku zapisał się do Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Tam, w pracowni Mieczysława Kotarbińskiego i Tadeusza Pruszkowskiego, zbierał w czasie studiów doroczne nagrody za malarstwo. Po wybuchu II wojny światowej Kościałkowski usiłował wrócić do Wilna, do rodziców. W Grodnie, 4 lutego zawarł związek małżeński z Gertrudą Krysztofiak. Wiosną 1940 roku został aresztowany i zesłany w głąb Rosji Sowieckiej, do Welska, na południowy-zachód od Archangielska. W Rosji urodził się i zmarł jego syn. Zwolniony w wyniku amnestii w 1941 roku wstąpił do Armii Polskiej w ZSSR w Kerminie. Schorowany, ewakuowany do Persji w 1942 roku, przebywał kolejno w Iraku, Palestynie, Libii i Egipcie. W okresie tym malował i rysował, a prace wystawiał wespół z żołnierzami-malarzami, a także publikował w prasie wojskowej. W 1944 roku dotarł do Włoch w szeregach 2. Korpusu, w oddziale propagandy 5. Kresowej Dywizji Piechoty (przy tzw. „wozach dźwiękowych”), i przez cztery miesiące brał udział w walkach o Monte Cassino. Po zakończeniu wojny krótko studiował w Rzymie, wystawiał, a w końcu 1946 roku, po ewakuacji 2. Korpusu, wylądował w Wielkiej Brytanii i został skierowany do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozlokowania. W 1947 roku, wraz z kilkudziesięcioma innymi malarzami polskimi, uzyskał, dzięki pomocy angielskiego Interim Treasury Committee for Polish Questions, stypendium w renomowanej akademii sztuki – Sir John Cass’ College of Art and Craft w Londynie. Zamieszkał w Londynie. W 1951 roku jego pierwsze małżeństwo zostało rozwiązane i Kościałkowski mógł ożenić się z Lidią Kruszyńską, która pozostała mu najbardziej oddanym towarzyszem życia przez dalsze 30 lat, a po jego śmierci z pieczołowitością zabezpieczyła olbrzymi dorobek. W 1948 roku artysta miał pierwszą indywidualną wystawę na Wyspach Brytyjskich, w Galerii Gimpell & Fils, która odniosła wielki sukces i uznanie krytyków angielskich. W krótkim okresie „odwilży” w Polsce, w latach 1958 i 1959, dzięki staraniom ojca malarza, galerie CBWA w Szczecinie i Poznaniu zorganizowały dwie niewielkie wystawy rysunków Kościałkowskiego, które po ekspozycji zaginęły. W 1964 roku otrzymał wysoko cenioną na emigracji „nagrodę plastyczną” czasopisma "Kultura" (Paryż). W 1968 roku Kościałkowscy kupili dom w Carrarze, gdzie spędzali wiele miesięcy każdego roku, i gdzie artysta zaczął rzeźbić w marmurze. Zmarł po ciężkiej chorobie 14 lipca 1977 roku. Twórczość plastyczną Mariana Kościałkowskiego krytycy dzielą na cztery okresy – młodzieńczy (wojenny) 1947 do przyjazdu do Anglii i wstąpienia do Sir John Cass’ College; faza kubistyczna - 1947-1959/60; okres abstrakcyjny - 1959/60-1969; okres klasyczny (2 figuratywny) – rzeźba i akwaforta 1970-1977.
Pokazywane prace są darem Andrzeja Kościałkowskiego.

English version



Marian Kratochwil – urodził się 30 września 1906 roku w Kosowie na Huculszczyźnie. Ojciec był sędzią , a matka śpiewaczką operową. Kratochwil od dziecka rozwijał zamiłowania muzyczne, bardzo szybko zaczął grać na fortepianie. Karol Szymanowski oraz wiolonczelista Dezyderiusz Danczowski byli częstymi gośćmi w domu Kratochwilów, gdzie odbywały się wieczorki muzyczne. Kratochwil uczęszczał do Gimnazjum we Lwowie i w Złoczowie. Od 1926 studiował filozofię i historię na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Jako młodzieniec pobrał dwanaście lekcji rysunku u malarza batalisty Stanisława Batowskiego. Odtąd zaczął kształtować warsztat rysunku, spędzając czas wolny na obserwacji życia codziennego na Kresach: chłopów, Żydów, koni, targów, jarmarków, odpustów, zapisując poczynione obserwacje na kartach szkicowników, do dziś zachowanych. W 1930. Kratochwil rozpoczął malowanie obrazów olejnych. Zafascynowany Don Kichotem Cervantesa zaczął tworzyć grafiki o tej tematyce. W 1937 podejmuje studia na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, jednak zarzuca naukę na rzecz samodzielnych poszukiwań artystycznych. Otrzymał złoty medal za Pożegnanie radości na wystawie w „Zachęcie”. Po wybuchu wojny dołączył do kampanii wrześniowej, po czym przez Węgry i Jugosławię przedostał się do Francji, gdzie w 1940 wstąpił do Armii Polskiej. Udał się do Szkocji, gdzie został aż do demobilizacji w 1947. Tam został asystentem w Centrum Wyszkolenia Piechoty przy dywizji gen. Stanisława Maczka. W 1941 kilka jego prac pokazano na Letniej Wystawie Polskich Artystów w Szkockiej Akademii Królewskiej. Stworzył wówczas cykl miedziorytniczy Wojna. W 1944-1947 Kratochwil uczył się w College of Art w Edynburgu. Po demobilizacji zamieszkał na stałe w Londynie, gdzie pierwsze lata pobytu były dla niego trudne finansowo, pracował jako dekorator okien wystawowych dla firmy projektującej meble. Sytuacja poprawia się gdy jego przyjaciółka, angielska malarka – Dame Ethel Walker, zapisała mu w testamencie sporo obrazów oraz część majątku. W 1961 poślubił malarkę Kathleen Browne, z którą otworzyli szkołę malarstwa, w której Kratochwil wykładał teorię sztuki i podstawy warsztatu malarskiego. Szkoła mieściła się w ich mieszkaniu-studio, w prestiżowej londyńskiej dzielnicy Chelsea. Artysta uczył jednocześnie w Epsom School of Art. Podróże do Hiszpanii w 1950. ukształtowały oeuvre Kratochwila i skrystalizowały jego własny, dojrzały styl. Artysta kompletnie zmienił swoją paletę posługując się żywym, bardzo ekspresyjnym kolorem. Po 1956 jego obrazy to gł. iberyjskie krajobrazy morza, miast, wieśniaków oraz tematyka donkichotowska. Od 1968 wystawiał swoje prace, często wespół z małżonką, w Londynie. W Polsce wystawiał w Muzeum Narodowym w Krakowie w 1970 i 1980, 1981 w Zachęcie oraz w 1996 w Bibliotece Jagiellońskiej. Obrazy o tematyce andaluzyjskiej zostały wyeksponowane w Muzeum Santa Cruz w Toledo w 1986. Kratochwil został doceniony przez władze Hiszpanii, które za zasługi na polu malarstwa i pracy artystycznej nadały mu najwyższe odznaczenie – order „Encomienda de Isabel La Catolica”, jak również został mianowany członkiem Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych i Nauk Historycznych w Toledo. Malarz odwiedził Polskę dopiero w 1965. Kratochwil część swoich zbiorów przeznaczył dla polskich instytucji muzealnych – Muzeum Narodowego w Krakowie i Warszawie oraz Biblioteki Jagiellońskiej. Umarł 3 grudnia 1997, został pochowany na cmentarzu Kensington Cementary.
Pokazywane prace są darem Ewy Gubały i Zbigniewa Kratochwila.

English version



Hilary Krzysztofiak – znany jako Hilary, malarz, grafik i scenograf teatralny, urodził się w Szopienicach (obecnie dzielnica Katowic) w 1926 roku. Studiował w warszawskiej ASP. Był członkiem awangardowej Grupy St-53, redaktorem graficznym m.in. pism „Po prostu” i „Ruchu Muzycznego”. Uczestniczył w ważnych wydarzeniach artystycznych, m.in. w legendarnej Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki w Arsenale w 1955 roku, 1 Plenerze w Osiekach, Biennale Form Przestrzennych w Elblągu, wystawach Galerii Krzywego Koła i Salonu Współczesności, odgrywając istotną rolę w kształtowaniu nowoczesnej sztuki polskiej w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. Zaprojektował też scenografię do wielu sztuk m.in. Ionesco i Mrożka, z którym się przyjaźnił. W końcu lat sześćdziesiątych, po jednej ze swoich wystaw zagranicznych, nie wrócił do kraju — zdecydował się na emigrację, nie znajdując dostatecznej przestrzeni wolności dla siebie i swojej sztuki. Po jego wyjeździe pracownia artysty w Warszawie została zaplombowana, potem obrazy wyrzucono na śmietnik, a pracami na papierze dekarze palili pod kotłami ze smołą podczas remontu dachu nad kinem „Wisła”. W 1971 Krzysztofiak wyjechał w pierwszą podróż do Stanów Zjednoczonych, gdzie podjął starania o przyznanie obywatelstwa amerykańskiego (otrzymał je w 1977, wtedy też zmienił nazwisko na Christopher Hilary). Rok później w South Orange odbyła się jego pierwsza amerykańska wystawa. Od początku lat 70. XX wieku artysta kontynuował aktywną twórczość artystyczną w Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Brał udział w wielu wystawach zbiorowych oraz miał kilkanaście wystaw indywidualnych. W 1976 roku otrzymał nagrodę Fundacji im. A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Był osobą znaną w polskich środowiskach emigracyjnych, m.in. w kręgu paryskiej „Kultury”. Pisali o nim m. in. J. Czapski, B. Palester, W. Odojewski i T. Nowakowski. Zmarł nagle na zawał serca w 1979 roku w Stanach Zjednoczonych, w wieku 52 lat. W kraju cenzura PRL skazała go na nieistnienie. Chcąc przywrócić jego postać dziejom powojennej polskiej sztuki, Muzeum Narodowe w Warszawie, w marcu 1997 roku prezentowało w Galerii Zachęta wystawę retrospektywną twórczości Hilarego. Retrospektywa ta następnie gościła w Muzeum Śląskim w Katowicach i w Galerii Bunkier Sztuki w Krakowie.

Malarstwo Hilarego było prezentowane na wielu zagranicznych wystawach indywidualnych m.in. w Niemczech, Holandii, Francji, USA i Szwajcarii. Prace artysty znajdują się w muzeach i zbiorach prywatnych w Europie i Stanach Zjednoczonych.
Pokazywane prace są darem Krystyny Hilary.

English version



Mieczysław Janikowski - jeden z najwybitniejszych polskich abstrakcjonistów okresu powojennego, którego twórczość cieszyła się międzynarodowym uznaniem, szczególnie w zakresie abstrakcji geometrycznej urodził się w 1912 n w Zaleszczykach na Podolu. Wczesną młodość spędził w Olkuszu. Studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, po roku zrezygnował i wstąpił na krakowską Akademię Sztuk Pięknych (1934-1939). Malarstwa uczył się pod kierunkiem Władysława Jarockiego, Kazimierza Sichulskiego i Stefana Filipkiewicza. Jako podporucznik 22 Pułku Ułanów Podkarpackich brał udział w kampanii wrześniowej, potem przedostał się na Węgry, a stamtąd w 1940 do Francji, do tworzącego się Wojska Polskiego. Ewakuowany do Wielkiej Brytanii otrzymał przydział do tworzonej formacji I Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka. Wziął udział w wyzwalaniu Francji, Belgii i Holandii. Po wojnie zamieszkał w Szkocji, gdzie skończył College of Art w Edynburgu zakończony dyplomem i stypendium rocznym do Paryża w 1947. Po rocznym pobycie w Londynie, wrócił w 1952 do Paryża i zamieszkał na Montparnasse, w legendarnym „La Ruche” („Ulu”), przy 2, passage de Dantzig. czyli u malarza awangardzisty Stanisława Grabowskiego, ucznia Ferdynanda Légera. Przed wojną była to kolebka awangardy, mieszkali tu Chaïm Soutine, Marc Chagall czy Fernand Léger. Począwszy od lat 40. Janikowski tworzył geometryczne abstrakcje, które z biegiem czasu ulegały coraz większemu uproszczeniu, większej syntezie formy i koloru. Jego sztuka stawała się bardziej zrównoważona i spokojna, intelektualna i wyrafinowana, wolna od przypadkowych emocji, intensywności. Trzeba pamiętać, że obok abstrakcji geometrycznej, w której artysta osiągnął znaczącą pozycję międzynarodową, artysta uprawiał równolegle malarstwo figuratywne, tworząc z wielkim powodzeniem pejzaże, zwłaszcza prowansalskie, martwe natury, portrety, prace o tematyce religijnej oraz dzieła typu informel. Zaskakujące jest to, że jego ulubionym twórcą był Francisco de Zurbarán hiszpański artysta epoki baroku, którego obrazy malarz najchętniej oglądał podczas wizyt w Luwrze. Mieczysław Janikowski interesował się m. in. malarstwem materii, w czym blisko mu było do twórczości polskiej malarki Jadwigi Maziarskiej (poznał ją w trakcie studiów w Krakowie i później utrzymywał znajomość). W 1959 roku paryska „Kultura” przyznała malarzowi doroczną nagrodę plastyczną. Pierwszy raz Mieczysław Janikowski przyjechał do Polski w 1962. Za życia miał zaledwie trzy wystawy indywidualne. Wystawiał swoje obrazy w Polsce (np. w Galerii Krzysztofory w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi, Galerii Zachęta w Warszawie) i za granicą (np. na paryskim Salon des Réalités Nouvelles, na którym prezentowano sztukę abstrakcyjną oraz w londyńskiej New Vision Center Gallery). Jego twórczość przypomniano wystawą monograficzną w Muzeum Narodowym w Warszawie w 2004. Zmarł w 1968 w Krakowie.
Pokazywane prace są darem TPAE.

English version



Jan Lebenstein - malarz, grafik, rysownik i ilustrator. Urodził się w 1930 w Brześciu Litewskim. Studiował malarstwo w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (1948–1954) pod kierunkiem Artura Nacht-Samborskiego. Zadebiutował podczas Ogólnopolskiej Wystawy Młodej Plastyki w warszawskim Arsenale (1955), prezentując nostalgiczne pejzaże szarych przedmieść Warszawy, inspirowane malarstwem Maurice’a Utrilla. Malował gwasze przedstawiające ubogie, ujęte sumarycznie wnętrza. W roku 1956 związał się z niezależnym teatrem Na Tarczyńskiej, prowadzonym w warszawskim mieszkaniu przez Mirona Białoszewskiego oraz przyjaciół: Ludmiłę Murawską i Ludwika Heringa. Miał tam pierwszą wystawę indywidualną. Tworzył w tym czasie figury kreślone, następnie figury hieratyczne i wreszcie figury osiowe. Były to kompozycje (rysunkowe i malarskie) z umieszczonymi centralnie, wertykalnymi sylwetami skrajnie uproszczonych (w wersji rysunkowej niekiedy przypominających owadzie stwory) postaci ludzkich, najczęściej kobiecych. Oryginalność tej osobistej, nasyconej egzystencjalnymi lękami, formuły malarstwa figuratywnego docenili krytycy francuscy, którzy w roku 1959 przyznali L. Grand Prix na I Międzynarodowym Biennale Młodych w Paryżu. Od tego momentu malarz mieszkał we Francji, żyjąc na uboczu paryskiego tygla artystycznego. Stale utrzymywał kontakt ze środowiskiem polskiej emigracji (kręgiem Instytutu Literackiego, paryskiej „Kultury”, redakcją „Zeszytów Literackich”). W 1959 miał dwie wystawy w Paryżu: w Galerie Lacloche i Galerie Lambert, z którą później stale współpracował. Centralne miejsce zajmowała w niej jego własna „lekcja zoologii” – wersja mitu o pochodzeniu i animalistycznej naturze człowieka (Leçon de zoologie, 1972). „Ludzką faunę”, dziwaczne stwory o ledwie czytelnej „ludzkiej proweniencji”, karykaturalne, jakby przed-ewolucyjne wcielenia przedstawicieli zaginionych, archaicznych plemion (cykl Carnet intime, 1960–1965), przedstawiał przede wszystkim w intrygujących pracach powstałych po roku 1960. Równolegle tworzył serię obrazów ukazujących „prehistoryczne” zwierzęta (cykl Creatures abominables, 1960–1965) i imaginacyjne „kręgowce” (Deux vertebres, 1966). Powstało w ten sposób „barokowe” bestiarium, z którego artysta czerpał inspiracje do swoich późniejszych dzieł z lat 70. i 80., wykonywanych głównie gwaszem i temperą. Lebenstein ilustrował także dzieła literackie dla wyd. Éditions du Dialoque: Folwark zwierzęcy George’a Orwella (1974), Księgę Hioba (1979), Apokalipsę (1983), Księgę rodzaju (1995) oraz opowiadania Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, z którym był zaprzyjaźniony. Zaprojektował także witraż ze scenami z apokalipsy dla kaplicy palotynów w Paryżu (1970). W 1977 odbyła się w Polsce wystawa twórczości artysty, po której duży wybór prac przekazał Muzeum Narodowemu we Wrocławiu. W okresie stanu wojennego pokazywano jego dzieła na ekspozycjach organizowanych w ramach ruchu kultury niezależnej, głównie pod patronatem kościoła. W 1976 roku został wyróżniony nagrodą nowojorskiej fundacji Alfreda Jurzykowskiego, a w 1987 otrzymał niezależną nagrodę im. Jana Cybisa. Dopiero jedenaście lat później otrzymał oficjalne polskie wyróżnienia państwowe: Prezydent RP uhonorował go Krzyżem Wielkim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Retrospektywna wystawa dorobku artysty odbyła się w warszawskiej Zachęcie w 1992 r., natomiast na rok przed śmiercią pokazywana była w Paryżu i w wielu polskich miastach wystawa "Etapy", będąca symbolicznym podsumowaniem twórczości L. Zmarł w 1999 w Krakowie.
Pokazywane prace są darem Wacława Iwaniuka i Olgi Scherer.

English version



Janina Jasińska-Luterek - malarka, rysowniczka. Urodziła się w 1925 w Tomaszowie Mazowieckim. W czasie II wojny światowej działała pod pseudonimem „Nike” w Armii Krajowej (1943–1945). Studiowała na Wydziale Malarstwa Sztalugowego Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (1947–1953). Brała udział w działalności organizacyjnej i wystawienniczej Związku Polskich Artystów Plastyków (1951–1967) oraz uczestniczyła w festiwalach sztuki w Gdańsku i Szczecinie a także w międzynarodowych wystawach Ministerstwa Kultury i Sztuki. Była organizatorką i wiceprzewodniczącą komitetu organizacyjnego wystawy „Przeciw wojnie przeciw faszyzmowi” zorganizowanej w warszawskim Arsenale (1955), która stała się manifestacją sprzeciwu wobec realizmu socrealistycznego i była jednym z pierwszych przejawów „odwilży” po okresie stalinowskim. W latach 1968–1970 przebywała i pracowała w Paryżu i Nowym Jorku. W 1971 osiadła w Szwecji a w 2002 przeniosła się do Francji. Początkowo tworzyła rysunki i obrazy o charakterze figuratywnym, nasycone głęboką melancholią. Po 1990 malarstwo sztalugowe ewoluowało w kierunku kompozycji abstrakcyjnych. W swoich nowych cyklach poszukiwała odmiennych form i układów kompozycyjnych, tworząc w gamie barw zimnych. Brała udział w ponad 30 wystawach indywidualnych i zbiorowych m.in. w Sztokholmie, Kopenhadze, Londynie, Barcelonie, Madrycie, Monte Carlo i Paryżu. Wystawy indywidualne m.in.: Galeria Gula Pavljongen (Sztokholm 1975), Galeria B-M (Västerås 1980), Galeria 17 (Sztokholm 1981, 1987, 1995), Galeria Falsted (Kopenhaga 1981), Galeria Solna (Solna 1982), Centre Culturel du Carmal (Libourne 1983), Drian Gallery (Londyn 1987), Galeria Ives Fay (Paryż 1992), Instytut Polski (Sztokholm 1998). Uczestniczyła w wystawie polskich artystów emigracyjnych „Jesteśmy” zorganizowanej w warszawskiej Zachęcie (1991) oraz „Małej Galerii Sztuki Emigracyjnej” w Toruniu (2002). Członek Związku Polskich Artystów Plastyków (1951–1967), Ogólnoszwedzkiego Związku Artystów (od 1971) – wiceprezes i skarbnik Zarządu Okręgu Sztokholmskiego (1987–1993), Stowarzyszenia Artystek Szwedzkich (od 1976) oraz Zrzeszenia Artystów Szwedzkich (od 1980). Laureatka nagród: artystycznej miasta Solna (1982) Stowarzyszenia Artystek Szwedzkich (1997). Prace artystki znajdują się m.in. w muzeach w Szczecinie, Gorzowie Wielkopolskim, w zbiorach Ministerstwa Kultury i Sztuki w Warszawie oraz Uniwersytetu Sztokholmskiego i toruńskiego Muzeum Uniwersyteckiego. Zmarła w 2018 w Lailly-en-Val we Francji.
Pokazywane prace są darem Wojciecha Luterka.

English version



Bronisława (Bronka) Michałowska - z domu Chądzyńska - urodziła się w 1915 w Rosji, w Carskim Siole, w rodzinie ziemian kresowych. Była córką Bronisława Chądzyńskiego i Felicji z domu Siemaszko. Bronisław Chądzyński ukończył studia na Uniwersytecie w Dorpacie i był jednym z dyrektorów w belgijsko-rosyjskich zakładach metalowych w Sankt Petersburgu. W 1921 rodzina Chądzyńskich opuściła sowiecką Rosję i po dramatycznej wędrówce przez Krym, wyspę Korfu i Serbię, dotarła do Warszawy, a stamtąd do Wilna. Tu Bronisława spędziła dzieciństwo i młodość, uczęszczała do Gimnazjum Nazaretanek, a następnie do Gimnazjum im. Księcia Adama Czartoryskiego. W 1936 rozpoczęła studia na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w pracowni Tymona Niesiołowskiego, rok później wyszła za mąż. Wybuch II wojny światowej zmusił ją do przerwania nauki i opuszczenia Wilna. W listopadzie 1939 udała się do Kowna, do internowanego męża. Po jego uwolnieniu, przez Rygę oboje przedostali się do Szwecji, a następnie w styczniu 1940 do Francji a stamtąd do Anglii. Rozpoczęte w Wilnie studia Bronisława kontynuowała w pracowni Pankiewicza (wówczas zaczęła używać skróconej wersji swojego imienia Bronka), gdzie mieściła się paryska ekspozytura Akademii Krakowskiej, pod kierunkiem malarza Wacława Zawadowskiego i z przerwami w Szkole Sztuk Pięknych w Glasgow, oraz w londyńskiej pracowni dla młodych artystów, subsydiowanej przez rząd polski w Anglii. Jednocześnie Bronisława (Bronka) pracowała jako korektorka w „Dzienniku Żołnierza” oraz współpracowała z British Handicraft Export. W 1945 artystka ukończyła studia na Uniwersytecie Londyńskim w Courtauld Institute of Fine Arts (University of London). W latach 1945-46 miała wraz z mężem znaną w Londynie pracownię ceramiczną. W 1955 malarka wyemigrowała do Kanady, najpierw do Montrealu, później do Toronto. Tu pracowała w dziale porcelany domu handlowego Eaton's Centre i prowadziła wieczorowe kursy malarstwa i rysunku dla dorosłych. Dzięki znanemu grafikowi i znawcy sztuki Alfredowi Birkenmayerowi otrzymała etat wykładowcy w Ryerson Politechnical Institute, gdzie prowadziła zajęcia z projektowania i dekoracji wnętrz. Po przyjeździe do Kanady artystka zakupiła piec ceramiczny i zaczęła specjalizować się w sztuce ceramiki artystycznej, głównie w malarstwie na kaflach ceramicznych. Tworząc je przeszła od małych form użytkowych do większych i bardziej skomplikowanych. Duże kompozycje nadawały się zarówno do dekoracji wnętrz prywatnych jak i dużych przestrzeni w miejscach użyteczności publicznej. Jej „obrazy ceramiczne” znajdują się w polskich i kanadyjskich muzeach. Praca wykonana na stupięćdziesięciolecie Toronto jest w Royal Ontario Museum, a Horyzont i jezioro Ontario w Nowym Ratuszu w Toronto. Największa kompozycja - 150 kafli została zrealizowana dla Gordon Jeweller w Yorkdale Plaza w 1974, nieco mniejsza dla Abitibi Paper Co.w 1973 i dla Toronto Women's Hospital w 1986. Bronka Michałowska malowała pędzlem, watką, palcem uprzednio pokryte glazurą białe kafle. Potem wypalała kolory w piecu, często każdy osobno, w temperaturze 750–800 °C.

Artystyczna działalność Bronki Michałowskiej obejmuje wiele dziedzin sztuki: malarstwo olejne, gwasze, rysunki, akwarele, grafiki (linoryty), ilustracje oraz malarstwo na płytkach ceramicznych. Jej twórczość nie jest manifestacyjna, nie porusza żadnych wielkich czy programowych wątków. Jej malarstwo jest malarstwem intymnym, bardzo kobiecym, w którym elementy romantyzmu i melancholii przeplatają się z ludzkim niepokojem i opuszczeniem. Bronka Michałowska miała szereg wystaw indywidualnych i zbiorowych, zarówno w Kanadzie, jak i Wielkiej Brytanii i w Polsce. W 1995 otrzymała nagrodę Fundacji im. W. i N. Turzańskich za całokształt działalności artystycznej. Zmarła w 2015 w Toronto.
Pokazywane prace są darem artystki.

English version



Mala Muter – Maria Melania Mutermilch (z domu Klingsland), jedna z najwybitniejszych malarek XX w., znana pod pseudonimem Mela Muter. Urodziła się w 1876 w Warszawie i pochodziła z zamożnej żydowskiej rodziny. Uważała się za Polkę. W 1922 przeszła na katolicyzm. Ojciec artystki – Fabian Klingsland był bogatym kupcem warszawskim, wspierał wielu artystów i pisarzy m.in. L. Staffa, J. Kasprowicza, W. Reymonta. W 1899 wyszła za mąż za Michała Mutermilcha, pisarza, krytyka literackiego i artystycznego, oraz działacza socjalistycznego. Rok później przyszedł na świat ich syn Andrzej. Od 1901 osiadła na stałe w międzynarodowej kolonii w Paryżu. Była jedną z najstarszych twórców École de Paris. Wielokrotnie podejmowała naukę w szkołach artystycznych, ale nigdy nie ukończyła żadnej z nich. Podkreślała, że jako malarka jest samoukiem. W 1902 debiutowała na paryskim Salonie Towarzystwa Narodowego Sztuk Pięknych, od tego momentu stale prezentowała swoje prace na dorocznych Salonach paryskich, wystawiała także w Polsce. Jej osobowość artystyczna ukształtowała się pod wpływem paryskiej elity artystyczno-intelektualnej, z którą utrzymywała bardzo rozległe kontakty. Jej prace wysoko oceniał Henri Matisse, przyjaźniła się z poetą R.M. Rilkem, na organizowanych przez nią przyjęciach bywali najwybitniejsi paryscy artyści. Zasłynęła jako portrecistka (portretowała m.in. Vollarda, Kramsztyka, Barbussa, Károlyi, Żeromskiego, Reymonta). Zachowując ścisłe związki ze społecznością polską, wrosła w środowisko francuskie i zaangażowała się w ruchy społeczne. Została członkiem paryskiego Societé Nationale des Beaux-Arts. Współpracowała z paryskimi gazetami, wykonując rysunki i ryciny (wespół z Picassem, Lhotem, Orloff i Fujitą), ilustrowała pismo "Clarté" - wydawane przez H. Barbusse’a. W 1917 związała się z wybitnym intelektualistą, politykiem lewicowym - Raymondem Lefebvre. W okresie międzywojennym jej kariera była u szczytu, a artystka osiągnęła finansowy sukces. Jeden z najwybitniejszych francuskich architektów - Auguste Perret wybudował jej willę z pracownią i ogrodem przy rue de Vaugirard 114 bis. Artystka wiele podróżowała (Bretania, Lazurowe Wybrzeże, Prowansja, Hiszpania, Szwajcaria), kresem pomyślności materialnej okazał się wielki kryzys światowy (1929), a potem druga WŚ podczas której Muter przeniosła się do Avinionu, pracując w szkole jako nauczycielka rysunku. Po wojnie wróciła do Paryża. Chorowała na zaćmę, która niemalże pozbawiła ją wzroku i uniemożliwiła pracę artystyczną, dzięki operacji (1965) odzyskała wzrok i powróciła do malowania. Uważano ją, obok Olgi Boznańskiej, za najbardziej szanowaną reprezentantkę środowiska artystycznego. Była niezwykle płodną malarką, w ciągu 70 lat powstało ponad tysiąc prac w różnych technikach. Upodobała sobie sceny rodzajowe, martwe natury, portret i pejzaż oraz tematykę macierzyństwa. Często malowała po obydwóch strona płótna. Nowatorstwo jej malarstwa, ukazuje związki z drogą artystyczną Olgi Boznańskiej i Władysława Ślewińskiego. Pasję pracy w plenerze, artystka odkryła we Francji i pod wpływem Francji. W malarstwie Meli Muter wyróżnić można kilka etapów. Początkowy – do około 1904 roku – związany jest z symbolizmem. Drugi – do około 1910 – z syntetyzmem École de Pont-Aven. Po 1910 roku w jej twórczości wyodrębnić można dwa nurty: jeden z nich – to portrety, studia dzieci i kompozycje figuralne (na temat macierzyństwa), w którym stworzyła indywidualny styl, wyróżniający jej twórczość w paryskim i polskim środowisku. Równocześnie w malarstwie pejzażowym widoczne były krótkie okresy inspiracji fowizmem, łagodnymi formacjami ekspresjonizmu, sztuką Cézanne’a i wczesnym kubizmem. W latach dwudziestych jej dzieła można włączyć do postimpresjonistycznego nurtu École de Paris. Ewolucja jej dojrzałej twórczości prowadziła od École de Pont-Aven do École de Paris.

Umarła w 1967, otoczona przez ostanie lata życia opieką Bolesława Nawrockiego, który zgromadził imponującą kolekcję jej dzieł oraz zebrał dokumentację dotyczącą jej życia. Obrazy Meli Muter znajdują się w największych kolekcjach sztuki na całym świecie.
Pokazywane prace są depozytem TPAE.

English version



Marek Oberlander – ur. w 1922 w Szczerzecu pod Lwowem. Okres młodości skończył się szybko, wraz ze śmiercią ubóstwianego przez Oberländera ojca. Wyznaczyła ona początek życia pełnego trosk, głodu i osamotnienia. W 1939 został wcielony do Armii Czerwonej, oskarżony o próbę dezercji, został zesłany na ciężkie roboty w kopalni na Uralu. Wojna zabrała mu rodzinę, dając w zamian prześladujący go przez resztę życia koszmar wspomnień i poważne problemy zdrowotne. Po wojnie wrócił do Polski, wstąpił w Warszawie do Liceum Sztuk Plastycznych. Dwa lata później rozpoczął studia w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Rozczarowany studiami, pola do rozważań o prawdziwym sensie sztuki szukał w dyskusjach z kolegami. Oberländer wystąpił z inicjatywą zorganizowania wielkiej wspólnej wystawy. Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki „Przeciw wojnie, przeciw faszyzmowi” wystartowała 21.07.1955 pod Arsenałem. Wystawione przez Oberländera prace, zwłaszcza olej „Napiętnowani” wywołały lawinę dyskusji i zaważyły na recepcji jego twórczości na długie lata. Artysta został całkowicie zlekceważony przez jury, na co żywo zareagowała publiczność; otrzymał nagrodę specjalną redakcji tygodnika „Po prostu”, z którym rozpoczął współpracę, otworzył też galerię autorską – Salon Wystawowy, którą prowadził do 1961. Oberländer zadebiutował obrazowaniem cierpienia narodu żydowskiego. W czasie, gdy „Napiętnowani” stały się zamiennikiem nazwiska Oberländer, sam artysta, przebrnąwszy przez etap rozliczania się z przeszłością, porzucił tematykę okupacyjną i wyzbył się odniesień osobistych. Po „Arsenale”, jeździł dużo po Polsce robiąc z J. Kuśmierkiem reportaże rysunkowe – spostrzeżenia notowane bezpośrednio z natury. Ciekawiła go specyfika pejzażu i ludzi – regionalizmy i typowości, „twarze jak drzewa, twarze jak kamienie, ręce jak korzenie, korzenie jak ręce, korzenie jak twarze”. Głównym źródłem utrzymania artysty w tym czasie były ilustracje do czasopism oraz praca redaktora (m.in. „Przegląd Kulturalny”, „Nowa Kultura”, „Współczesność”). Pierwsze prace Oberländera charakteryzowała silna ekspresja. Pod koniec lat 1950. zaczął odchodzić od realistycznego pojmowania postaci ludzkiej, poddając ją coraz silniejszym, syntetyzującym przekształceniom. Skondensowaną organiczność jego figur rozpierał ładunek psychologiczny. W latach 1959/64 powstała bogata galeria przedziwnych owadopodobnych sylwetek o mniej lub bardziej niespokojnym konturze i wielkich oczach, mocno osadzonych w trójkątnej głowie nabitej na rachityczną szyję. Delikatnie, jakby nerwowo wytuszowane figury, obecne niemal wyłącznie zarysem kręgosłupa, przeplatają się z seriami figur silnych, zwartych i mięsiście kolorowych. W 1962 rozpoczął pracę w „Zwierciadle”, wkrótce został jego kierownikiem graficznym. W latach 1960. Bierze udział w licznych wystawach – we Wrocławiu, Warszawie, Zakopanem, Amsterdamie, Kopenhadze. Wystawa w Sztokholmie w 1963 przyniosła artyście sukces. Dobry status finansowy pozwolił na podróż do Paryża, gdzie zaraz po przyjeździe miał zawał serca, a rok później kolejny. Oberländer do końca życia pozostał we Francji. W 1964 otworzył swoją wystawę w galerii La Soleil Dans La Tete. Z powodu złego stanu zdrowia, kierowany zaleceniami lekarza, wyjechał na południe Francji. Artysta osiedlił się w Nicei, w lutym 1965 w Galerie la Vieille Echoppe w St. Paul de Vence wystawił gwasze, oleje i rysunki. Wziął udział w 3 Festiwalu Sztuk Plastycznych Lazurowego Wybrzeża w Musee de St. Paul de Vence. Zaprzyjaźnił się z Witoldem Gombrowiczem. Między kolejnymi zawałami pracował intensywnie. Otworzył się na naturę, po 1966 powstało wiele pejzaży. Będąc w Aix-de Provence, zanotował: „Po raz pierwszy zobaczyłem niebo”. Malował też „dużo muzyki”. W maju 1969 wziął ślub z długoletnią partnerką Haliną Pfeffer. Do końca życia Oberländer malował głównie akwarelami. Gamy i wyraz były najrozmaitsze – czasem gwałtowne, czasem liryczne i zawsze, oddawały chwilowe stany świadomości i samopoczucia. Wytrwale, choć różnymi drogami, artysta dążył do harmonii z naturą. Podnoszony często zarzut braku własnego stylu, nie martwił go wcale. Nie o styl walczył w sztuce, a o nieskrępowanie wypowiedzi twórczej. Mimo licznych starć z materią plastyczną, sam taką swobodą dysponował. Ciągłość życiorysu Marka Oberländera rozrywały dwie białe plamy. Pierwsza to lata wojny, zdaniem przyjaciół, być może najistotniejsze dla jego sylwetki artystycznej. Druga to okres nicejski. Mimo przemian formalnych, nazwisko Oberländer pozostaje synonimem straszliwego cierpienia – artysty i człowieka. Jednak kiedy dzielił się rozpaczą, robił to nie po to, by szerzyć beznadzieję, lecz by wyrzucając z siebie destrukcyjne wspomnienie przeszłości, ułatwiać innym uporanie się z ich własnym dramatem. Osobista tragedia Oberländera to niemożność absolutnego zharmonizowania się z Wielką Naturą. Jej właśnie szuka na każdym etapie swojej twórczości. W 1978 przyjechał do Paryża, gdzie miał kolejny zawał, został skierowany do sanatorium koło Nicei, gdzie zmarł.
Pokazywane prace są darem Haliny Oberländer.

English version



Leon Piesowocki - malarz, grafik, rysownik. Urodził się w 1925 w Poznaniu. W 1943, jako syn Niemca i Polki, posiadając obywatelstwo niemieckie, został w wieku 18 lat, powołany do służby w Wehrmachcie i skierowany do Bourg-en-Bresse we Francji, a następnie na front włoski. Zdezerterował i dołączył do wojsk alianckich w 1945. Początkowo przebywał w polskim obozie przejściowym w Bazie 2. Korpusu Polskiego, w Mottola koło Tarentu, a następnie, ze względu na bardzo dobrą znajomość języka niemieckiego, otrzymał przydział do II Oddziału Kontrwywiadu w 1. Batalionie 3. Brygady Strzelców Karpackich, gdzie trafiali dezerterzy z armii niemieckiej. Brał udział w walkach o Bolonię. Po zakończeniu wojny otrzymał stypendium Accademia di belle arti di Roma i przepustkę z wojska na studia. Brał też udział w pracach Sekcji Artystów i Studentów Sztuk Pięknych przy polskim Ośrodku Akademickim 2. Korpusu Polskiego w Rzymie w koszarach Cecchignoli na obrzeżach miasta. W Sekcji znaleźli się starsi już malarze, m.in.: Zygmunt Turkiewicz, Marian Kościałkowski, Józef Jarema i Stanisław Gliwa, a oprócz nich uczniowie: Aleksander Werner, Andrzej Bobrowski, Antoni Dobrowolski, Kazimierz Dźwig, Ryszard Demel, Janusz Eichler, Jan Głowacki (Laterański), Tadeusz Beutlich i Tadeusz Znicz-Muszyński. W Rzymie powstało też Zrzeszenie Studentów Plastyków – Koło Plastyków, którego Piesowocki został członkiem. W 1946 jako żołnierz 2. Korpusu, został ewakuowany do Wielkiej Brytanii i zamieszkał w obozie Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozlokowania, gdzie zapisał się do szkoły malarskiej i tam kontynuował naukę rysunku i malarstwa w polskim Studium Malarstwa Sztalugowego i Grafiki Użytkowej w Waldingfield k. Sudbury, w którym wykładowcami byli m.in. Marian Bohusz-Szyszko i Wojciech Jastrzębowski. W czerwcu 1947 został zdemobilizowany i rozpoczął pracę w Biurze Projektowania Miast w Portsmouth. W 1948 roku dzięki pomocy angielskiego Interim Treasury Committee for Polish Questions, uzyskał stypendium w renomowanej londyńskiej akademii sztuki – Sir John Cass’ College of Art and Craft. Specjalizował się w grafice artystycznej. Zamieszkał w Londynie, podobnie jak inni stypendyści szkoły, z którymi utrzymywał żywe relacje. W 1949 otrzymał obywatelstwo brytyjskie i wespół z kolegami ze Studium Malarstwa, zainicjował powstanie „Grupy’49”, której członkowie organizowali coroczne wspólne wystawy w Kingley Gallery, i innych miejscach w Londynie. W 1951 porzucił szkołę i rok później, wspólnie z Zygmuntem Kowalewskim, założył firmę, która zajmowała się projektowaniem i wykonywaniem witryn, ich klientami były przede wszystkim biura podróży i firmy transportowe. W 1959 wziął udział w wystawie Contemporary Drawings w nowopowstałej Grabowski Gallery. W 1960 razem z rodziną przeprowadził się do Steyning, gdzie stworzył pracownię i warsztat drukarski. W okresie tym dużo pracował i wystawiał. Zdobył kilkanaście nagród na międzynarodowych biennale plakatów i grafik. W 1967 był jednym z 24 fundatorów stałej kolekcji sztuki emigracyjnej w Polskim Ośrodku Społeczno-Kulturalnym POSK. W 1969 po raz pierwszy wystawił w Polsce, w Poznaniu. W 1973 wziął udział w konkursie na pracę poświęconą Mikołajowi Kopernikowi, organizowaną w Toruniu. Brał udział w dziesiątkach wystaw zbiorowych na całym świecie. Po jednej z podróży do Prowansji w 1976 podjął decyzję o przeprowadzce do Pont-de-Barret. W 1981 zamieszkał we Frankfurcie, gdzie współpracował z Figuren Theater, dla którego projektował scenografie i plakaty, dodatkowym zajęciem było ilustrowanie książek dla dzieci. W 1984 powrócił do Francji i zamieszkał w Manas k. Montélimar, nieopodal Lyonu, gdzie mieszka do dziś.

Prace Leona Piesowockiego znajdują się w kolekcjach m.in. Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie, Museum and Art Gallery w Bradford, City and Art Museum w Oldham, Stedelijk Museum w Amsterdamie, Museum Boijmans Van Beuningen w Rotterdamie, University of Pittsburg, Muzeach Narodowych w Warszawie i Poznaniu oraz w Muzeum Uniwersyteckim w Toruniu.
Pokazywane prace są darem artysty.

English version



Zdzisław Ruszkowski - urodził się 5 lutego 1907 r. w Tomaszowie Mazowieckim. Wychowywał się w rodzinie artystów – jego ojciec Wacław był malarzem. Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a następnie na ASP w Krakowie (1924–1929) u Wojciecha Weissa, Józefa Mehoffera, Stanisława Kamockiego oraz Władysława Jarockiego. Po studiach odbył służbę wojskową, następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie dołączył do malarzy skupionych wokół Felicjana S. Kowarskiego. Obraz artysty Pejzaż z Żoliborza został wystawiony na pierwszej wystawie grupy Pryzmat (1933). W latach 1935–1939 przebywał w Paryżu, skąd wysłał swoje prace na drugą wystawę Pryzmatu do warszawskiego Instytutu Propagandy Sztuki (1938). W Paryżu, był zafascynowany Cezanne’m, i Van Gogh’iem oraz zaprzyjaźnił z Wacławem Zawadowskim. We wczesnej fazie twórczości Zdzisław Ruszkowski pozostawał po wpływem francuskiego impresjonizmu i postimpresjonizmu. Inspirował się stylem Van Gogha. Naśladował jego ekspresjonistyczne podejście do koloru, który nakładał stosując dywizjonistyczną zasadę rozbicia plamy barwnej na podstawowe kolory. W Anglii w latach 70. XX wieku artysta wypracował własny, oryginalny styl. Zerwał z impresjonizmem na rzecz syntetycznych form obrazowani, stosując jednak ekspresyjną paletę barw. W latach 50. i 60. XX wieku w pejzażach, które malował we Włoszech i Hiszpanii, tworzył kompozycje oparte na silnych kontrastach walorowych. Do swojej twórczości stosował wymyślony przez siebie termin aureolizmu, który polegał na budowaniu obrazu za pomocą światła i przedstawianiu silnie oświetlonych przedmiotów, wokół których wytwarzała się świetlistość w postaci aureoli. Na początku lat pięćdziesiątych zacząć realizować swoje własne wizje płynące z jednostkowego postrzegania natury. Bardzo dużo wystawiał zarówno indywidualnie jak i zbiorowo, m.in. w Warszawie, Londynie i Paryżu. Poznał Matthew Smitha, Alberta Giacomettiego i wielu czołowych artystów mieszkających w Paryżu w tym okresie. W 1939 roku, gdy wybuchła wojna, wstąpił do polskiej armii i przedostał się z Francji przez Hiszpanię do Gibraltaru skąd popłynął do Szkocji, gdzie poznał i poślubił Jennifer McCormack. Wiele podróżował, i malował. W czasie wojny wstąpił do tworzącej się w Szkocji armii polskiej. Po wojnie przeniósł się do Londynu. W latach 1950./60. przebywał w Wenecji, Hiszpanii i na Cyprze. Od zakończenia II wojny światowej tworzył obrazy odzwierciedlające jego własne wizje natury. W 1941 r. wystawił swoje prace w Royal Scottish Academy of Art, a w 1946 brał udział w ekspozycji „The London Group Exhibition”. Pierwsza indywidualna wystawa artysty, zakończona sukcesem, miała miejsce w Roland Browse and Delbanco Gallery (1948). W latach 1960. wystawiał wielokrotnie w Leicester Gallery. Ostatnia wystawa prac artysty odbyła się w Schwartz Sackin Fine Arts w Londynie (grudzień 1990). Ruszkowski, jako jeden z niewielu malarzy emigracyjnych, doczekał się już w latach 60. XX wieku swojej monografii, którą napisał Josef Paul Hodin. Ruszkowski osiągnął finansowy sukces, a jego sztuka była wysoko ceniona, wystawiał w najlepszych londyńskich galeriach sztuki. Dorobek Ruszkowskiego jest świadectwem jego mistrzostwa w różnych gatunkach artystycznych. Był artystą wszechstronnym, równie dobrze radzącym sobie z malarstwem portretowym, pejzażowym i martwej natury. Zmarł w 1991 roku w Londynie.
Pokazywane prace są darem Jerzego Pietrkiewicza

English version



Stanisław Szukalski - rzeźbiarz, rysownik, grafik i teoretyk sztuki. Urodził się w 1893 w Warcie k. Sieradza. Używał pseudonimu Stach z Warty Szukalski. Jako dziecko wyemigrował z rodzicami do USA. W latach 1907–1909 uczęszczał do Institute of Art w Chicago. Tam zwrócił uwagę nauczycieli na swój nieprzeciętny talent rzeźbiarski. Po powrocie do Polski rozpoczął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (1909–1913) w pracowni Konstantego Laszczki. Został przyjęty na uczelnię na podstawie pomyślnie zdanego egzaminu, mimo jego zbyt młodego wieku. W październiku 1912 wystawił w krakowskim Pałacu Sztuki po raz pierwszy swe prace publicznie; w 1913 jego prace wystawione zostały razem z pracami Malczewskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza i innych znanych twórców. Nie ukończywszy edukacji, po czterech latach wyjechał na stałe do USA. Po śmierci ojca sytuacja materialna Szukalskiego bardzo się pogorszyła. Pracował dorywczo w chicagowskich rzeźniach i często przymierał głodem. W tym czasie poznał wiele osób ze środowiska tamtejszych artystów, pisarzy, krytyków i dziennikarzy, między innymi Wiliama Saphiera, krytyka „The Little Review”, który zafascynowany twórczością Polaka napisał o nim pochlebny artykuł, Bena Hechta, pisarza, dramaturga i krytyka, autora autobiografii A Child of the Century, w której opisuje m.in. wizytę w atelier Szukalskiego. Był to płodny okres w życiu artysty, powstało wtedy kilkanaście rzeźb, niektóre o monumentalnych rozmiarach. W 1923 została wydana w Chicago pierwsza monografia artysty pt. The Work of Szukalski. W tym samym roku Szukalski przyjechał do Polski i wziął udział w wystawie w warszawskiej Zachęcie. W 1925 roku na Międzynarodowej Wystawie Nowoczesnej Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu artysta otrzymał Grand Prix za brązy, Dyplom Honorowy za projekty architektoniczne oraz Złoty Medal za rzeźbę w kamieniu. Wykonał także konkursowy projekt pomnika Adama Mickiewicza dla Wilna za który otrzymał pierwszą nagrodę. Pomnik jednak nigdy nie powstał. W 1929 założył grupę artystyczną Szczep „Rogate Serce” (1929–1939). Był inicjatorem i wydawcą pisma „Krak” (1930–1939), w którym publikował swoje artykuły filozoficzne i podkreślał rolę sztuki w życiu narodu. W 1929 została wydana w USA druga monografia pt. Szukalski Projects in Design. W grudniu Szukalski wyjechał do USA. Wrócił do Polski w 1936 na zaproszenie ministra skarbu Ignacego Matuszewskiego, który pokrył koszty podróży artysty. Wielką pomoc okazał mu wojewoda śląski, Michał Grażyński, który został jego mecenasem. Szukalski otrzymał pracownię oraz zlecenie wykonania kilku prac rzeźbiarskich. Wraz z członkami „Szczepu Rogate Serce” wznowił działalność artystyczną, wydawniczą i wystawienniczą. Wystawiał w Warszawie, Krakowie i Katowicach. W okresie międzywojennym stworzył ponad 50 rzeźb i kilkaset rysunków, wzorowanych na sztuce secesyjnej, kubizmie i sztuce Indian południowoamerykańskich. Większość dorobku uległa zniszczeniu w latach wojny. Po kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939, przez ok. dwa tygodnie Szukalski jako obywatel amerykański, schronił się w ambasadzie USA. Wraz z jej pracownikami udało mu się opuścić Polskę. W 1940 zamieszkał w Los Angeles w Kalifornii, gdzie poświęcił się rozwiązywaniu przedhistorycznych zagadek i tajemnic dawnych dziejów ludzkości, powstawaniu i kształtowaniu się języków, wiar, zwyczajów, sztuki, migracjom ludów. Próbował rozwikłać pochodzenie nazw geograficznych, bogów, symboli, które w różnej postaci przetrwały – niewyjaśnione – do naszych czasów. Pracę tę, nazwaną „Protong” (pol. „Macimowa”), kontynuował nieprzerwanie przez ponad 40 lat. Objętość tej pracy wzrosła do 43 tomów maszynopisu, obejmującego różne zagadnienia oraz kilkunastu tysięcy precyzyjnych, piórkowych rysunków artefaktów, stanowiących „świadków”, potwierdzających teorie autora, w tym pseudonaukową teorię zermatyzmu. Laureat nagrody Fundacji im. A. Jurzykowskiego (1973). Wystawiał w Krakowie, Warszawie, Chicago i Warcie oraz uczestniczył w licznych wystawach zbiorowych w Polsce. W 2000 w Laguna Art Museum w Laguna Beach zorganizowano pośmiertną wystawę twórczości Szukalskiego zatytułowaną „Struggle” (ang. Zmagania), której jednym ze sponsorów był zaprzyjaźniony od dzieciństwa z artystą aktor Leonardo DiCaprio. W 2018 powstał film dokumentalny poświęcony artyście Walka: życie i zaginiona twórczość Stanisława Szukalskiego w reżyserii Ireneusza Dobrowolskiego. Zmarł w 1987 w Burbank, niedaleko Los Angeles.
Pokazywana praca jest darem Romana Romanowicza

English version



Franciszka Themerson - malarka, rysowniczka, scenografka. Urodziła się w 1907 w Warszawie. Skończyła gimnazjum Z. Kurmanowej w Warszawie. W latach 1918–1923 była studentką Warszawskiej Akademii Muzycznej. W 1922 po raz pierwszy wystawiła swoje prace na IV Wystawie Malarstwa i Rzeźby w warszawskiej Gminie Żydowskiej. W 1924 rozpoczęła studia malarstwa i grafiki na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (pod kierunkiem T. Pruszkowskiego i W. Skoczylasa). W 1931 otrzymała dyplom z wyróżnieniem. W tym samym roku poślubiła Stefana Themersona. Od 1926 ilustrowała książeczki dla dzieci takich autorów jak J. Brzechwa, J. Tuwim, A. Świrszczyńska. W 1930 ukazała się pierwsza książka autorstwa jej męża Stefana z jej rysunkami Historia Felka Strąka. Od tego czasu ilustrowała wszystkie książki dla dzieci autorstwa swojego małżonka. W okresie międzywojennym współpracowała z czasopismami „Płomyk”, „Płomyczek”, „Słonko”. Razem z mężem tworzyła eksperymentalne filmy i fotogramy: Apteka (1931, zaginiony), Europa (1932), Drobiazg melodyjny (1933), Zwarcie (1935, zaginiony) z muzyką W. Lutosławskiego, Przygoda człowieka poczciwego (nie będzie dziury w niebie jeżeli pójdziesz tyłem) (1937) z muzyką S. Kisielewskiego, Calling Mr Smith (1943) i The Eye and the Ear (1944/1945), na kanwie pieśni K. Szymanowskiego ze słowami J. Tuwima. W 1938 Themersonowie opuścili kraj i przenieśli się do Paryża, gdzie zastał ich wybuch II wojny światowej. Od 1941 pracowała w Zespole Kartograficznym Ministerstwa Informacji i Dokumentacji Rządu Polskiego w Londynie. W 1948 założyła wraz z mężem wydawnictwo Gaberbocchus Press. Franciszka była kierownikiem artystycznym oficyny i wykonywała ilustracje do większości drukowanych w niej książek. W latach 1957–1959, równolegle z pracą wydawniczą, działał w siedzibie oficyny tzw. Common Room – salon, który skupiał pisarzy, artystów, filozofów i krytyków. W ciągu 31 lat działalności Gaberbocchus Press wydało ok. 60 książek, np. pierwsze brytyjskie wydania Ubu Roi Jarego (1951), The Good Citizen’s Alphabet Russella (1953) czy Exercise in Style Quneau (1958). Wydawnictwo publikowało również dzieła pisarzy awangardy brytyjskiej: Pol-Divesa, Eugene’a Waltera, Stevie’a Smitha. Książki Gaberbocchus Press wychodziły w pięciu seriach: General, Limited Edition, Juveniles, Black Series, The First Dozen. Najbardziej sztandarową serią była Black Series (1954–1957), w ramach której opublikowano m.in.: J. C. Russell Abandon Spa Hot (1954), F. Themerson The Way it Walks (1954), C. H. Sisson Versions and Perversions of Heine (1955), Pol-Dives The Song of Wright Misery – Le Poème de la misère claire (1955), P. Fetherston Day Off (1955), S. Themerson factor T (1956), A. Stern A Metaphysical Reverie (1956) i B. J. Huddleston A Line in Time (1957). W 1979 wydawnictwo Gaberbocchus Press zostało przejęte (na prośbę właścicieli) przez Uitgeverij De Harmonie, holenderski niezależny dom wydawniczy, założony przez Jaco Groota. Po wojnie Franciszka zajęła się głównie malarstwem i grafiką, ale także scenografią. W 1951 w Water Theatre Club w Londynie odbywa się jej pierwsza indywidualna wystawa a w 1957 kolejna, w Gallery One. W 1963 w Drian Gallery zorganizowano pierwszą retrospektywną wystawę obejmującą twórczość z lat 1943-1963. Rok później miała miejsce retrospektywa w warszawskiej Galerii „Zachęta. W 1969 wydała zbiór rysunków Traces of Living. Franciszka Themerson zajmowała się również scenografią, projektowaniem kostiumów i masek. W 1952 zaprojektowała maski do Króla Ubu (ICA), w 1964 scenografię i kostiumy do przedstawienia tej sztuki w Sztokholmie (w 1966 otrzymała za nie Złoty Medal na I Międzynarodowym Triennale Scenografii Teatralnej w Jugosławii). W 1967 w Sztokholmie miała miejsce premiera Opery za trzy grosze Brechta, do którego to przedstawienia zaprojektowała dekoracje, figury, maski i kostiumy. W 1951 otrzymała nominację na członka Society of Industrial Artists and Designers. W latach 1963-1968 wykładała w Departaments of Graphic Design, Theatre Design and Fine Art w Central School of Art, Wimbledon School of art i Bath Academy of Art. W 1976 została honorowym członkiem Union Internationale de la Marionette. W 1987 odznaczono ją Ordre de la Grande Gidoulle de la College de Pataphysique. Zmarła w 1988 w Londynie.
Pokazywane prace są darem Halimy Nałęcz oraz depozytem TPAE.

English version



Aleksander Werner – urodził się 30.09.1920 w Brwinowie, rzeźbiarz, malarz, grafik i pedagog, urodzony w rodzinie o artystycznych korzeniach sięgających XVII w., związany był w młodości z Toruniem, Legionowem i Lwowem. Po wybuchu drugiej wojny światowej został deportowany w głąb Związku Radzieckiego i osadzony w obozie pracy. W 1941, po umowie Sikorski – Majski, dostał się do Polskiej Armii na Bliskim Wschodzie, pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Wraz z 2 Korpusem przebył kraje Bliskiego Wschodu i Egipt, skąd trafił do Włoch, gdzie walczył pod Monte Cassino. W 1945 podjął studia malarskie w utworzonej przez profesora Mariana Bohusza-Szyszko, Sekcji Artystów i Studentów Sztuk Pięknych Żołnierzy 2. Korpusu Kompanii Kresowej na Akademii Sztuk Pięknych w Rzymie. Rok później wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie kontynuował naukę u Bohusza-Szyszki w obozach w Sudburry i w Kingwood Common – w ramach Studium Malarstwa i Grafiki Użytkowej. Studia graficzne doskonalił w Sir John Cass’ School of Art. w Londynie, a następnie został zatrudniony w Camberwell School of Arts and Crafts. Był współzałożycielem tzw. Grupy 49, skupiającej polskich plastyków. Podczas swoich pierwszych lat w Wielkiej Brytanii, Werner koncentrował się na malarstwie i grafice, a jego skomplikowane drzeworyty były wystawiane w Londynie, Szwajcarii, Włoszech i Stanach Zjednoczonych. W latach 1954-55 Werner został wybrany do reprezentowania Wielkiej Brytanii na wystawie kolorowego drzeworytu Victoria and Albert Museum. „Dramatyczny” styl, który wypracował sprawił, że jego drzeworyty stały się popularne w latach pięćdziesiątych jako ilustracje do książek marynarskich. Werner brał udział w brytyjskich i międzynarodowych wystawach drzeworytów do 1963 roku. Uczył także grawerunku drzewnego. We wczesnych latach sześćdziesiątych Werner zwrócił się ku rzeźbie, a od 1976 zaczął tworzyć rzeźby z topionego szkła. Na dużej indywidualnej wystawie swoich prac (1972), która odbyła się w Drian Gallery, prowadzonej przez Halimę Nałęcz w Londynie, wystawił 50 dynamicznych utworów w wypalanej glinie. Zajmował się także kolażem, aranżacją wnętrz m.in. kawiarni "Kon-Tiki”, reklamą m.in. plakaty „Marocco” i „Africa” dla Air France, projektowaniem okładek i szat graficznych książek m.in. Seaforth Mackenzie, Dead men rising, 1951, Robert Ardrey, African Genesis. A personal Investigation into the Animal Origins and nature of Man, 1961. Zrealizował kilka znaczących zamówień w Londynie - pod koniec 1960. artysta stworzył monumentalną aluminiową płaskorzeźbę dla biur Acton CAV Ltd., w 1971 w siedzibie zarządu TESCO zrealizował ceramiczny mural, wykonał pozłacaną płaskorzeźbę ustawioną przed tabernakulum w kościele w Manchesterze. Od udaru w 1996, który spowodował częściowy paraliż i utrudniony kontakt z otoczeniem, przebywał w szpitalu. Zmarł w 2011 roku - krótko przed ukończeniem 91 roku życia. Miał wiele wystaw indywidualnych m.in. w Victoria and Albert Museum, w Library of Congress w Waszyngtonie.
Pokazywane prace są darem artysty.

English version









Godziny otwarcia: wtorek - piątek: 10.00-16.00. Wstęp wolny. Grupy powyżej 15 osób prosimy o uprzedni kontakt telefoniczny: 56-6112708. Grupy powyżej 25 osób prosimy o kontakt mailowy.
Więcej...

WYSTAWY STAŁE

berło

SALA REKTORSKA (parter)

PREZENTACJA SREBRNYCH INSYGNIÓW JM REKTORA UMK I GALERII PORTRETOWEJ REKTORÓW
https://www.umk.pl/uczelnia/historia/rektorzy/galeria

Kurator: Katarzyna Moskała kmo@umk.pl